Δήμος Τρικκαίων

Τα Τρίκαλα κατά την προσάρτηση της Θεσσαλίας (1881)

(Πληροφορίες, περιγραφές, σχόλια από εφημερίδες της εποχής)

Του Ν. Γιαννούλη

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο “Τρικαλινό Ημερολόγιο” το 1984.

Ένα πράγμα που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στον σημερινό αναγνώστη των παλιότερων τρικαλινών εφημερίδων, είναι ότι από τις πρώτες κιόλας μέρες της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας άρχισαν να βγαίνουν στα Τρίκαλα εφημερίδες, που παρά το μικρό τους σχήμα και την αναιμική κυκλοφορία, όπως ήταν φυσικό, αρκετές απ’ αυτές εξακολούθησαν να κυκλοφορούν επί σειράν ετών. Χωρίς να είναι καθημερινές και μεγάλου σχήματος, ωστόσο διακρίνονται για το ενδιαφέρον που δείχνουν όχι μόνο για τα τοπικά ζητήματα, αλλά και την πολιτιστική ανάπτυξη των κατοίκων της περιοχής, που μόλις προ ολίγου είχαν αποκτήσει τη λευτεριά τους από ένα βάρβαρο και καθυστερημένο Ανατολίτη, τους Τούρκους. Κι έτσι συνεχίζεται, με άλλη μορφή, ο γνωστός Θεσσαλικός διαφωτισμός, με εκδότες πρόσωπα που χειρίζονται με άψογο, σχεδόν, τρόπο τη δημοσιογραφική γλώσσα της εποχής, που ξέρουν καλά γράμματα και είναι γνώστες της τότε Ελληνικής πραγματικότητας και πολιτικής, μα και της σύγχρονής τους Ευρωπαϊκής, όπως ο Ευθύμιος Οικονομίδης, ο Σ. Γεωργόπουλος, ο Β. Βαμβέτσος κ.ά. Και το φαινόμενο αυτό δεν παρατηρείται μόνο στα Τρίκαλα, μα και στις άλλες Θεσσαλικές πολιτείες.

Πολλά από τα δημοσιεύματα των Τρικαλινών αυτών εφημερίδων είναι ιστορικά ντοκουμέντα, τοπικού βέβαια ενδιαφέροντος, αλλά και μερικά απ’ αυτά είναι περιγραφές, πληροφορίες, ακόμα και ανέκδοτα, που αντέχουν μέχρι σήμερα και διαβάζονται ευχάριστα, γιατί είναι πολύ ανθρώπινα… Κι είναι, φυσικά, όλα αυτά, γεγονότα, που ανάγονται στην ιστορία της πόλης των Τρικάλων, καθώς και της περιοχής.

Συνοπτικά,¹ στα Τρίκαλα στα πρώτα αυτά χρόνια ύστερα από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας εκδόθηκαν οι παρακάτω εφημερίδες: Πρώτη, χρονολογικά, εφημερίδα που βγήκε στα Τρίκαλα το 1881, ήταν ο «Φάρος του Ολύμπου» του Ευθύμιου Οικονομίδη, που είναι γνωστός για την εθνική του δράση, πριν από την προσάρτηση της Θεσσαλίας.² Το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 19 Σεπτεμβρίου του 1881. Έβγαινε μια φορά την εβδομάδα, δισέλιδη στην αρχή και με διαστάσεις 44Χ31, και από 1-1-1885 έως 30 Ιανουαρίου 1887 τετρασέλιδη και με διαστάσεις 30Χ42. Είναι εφημερίδα που διακρίνεται για τις έντονες εθνικοαπελευθερωτικές της τάσεις και πολιτικά υποστήριζε το κόμμα του Κουμουνδούρου. Η δεύτερη, χρονολογικά, εφημερίδα, που εκδόθηκε στα Τρίκαλα ήταν αυτή που είχε για τίτλο «Τρίκαλα» και που το πρώτο της φύλλο έχει ημερομηνία 2-5-1883, εκδότη δε και συντάκτη της τον Κ. Ζάχο, δισεβδομαδιαία, τετρασέλιδη και με διαστάσεις 34Χ24.

Οι «Εργάται», είναι η τρίτη, χρονολογικά, εφημερίδα, που εκδόθηκε στα Τρίκαλα από τον δικηγόρο Σ. Γεωργόπουλο. Έβγαινε μια φορά την εβδομάδα, τετρασέλιδη και με διαστάσεις 30Χ32. Το πρώτο της φύλλο εκδόθηκε στις 4 Οκτωβρίου 1883. Οι «Εργάται» είναι εφημερίδα των νέων κοινωνικοπολιτικών ιδεών του 19ου αιώνα, όπως αυτές αναπτύχθηκαν και διαπλάστηκαν στη Δυτική Ευρώπη. Η αρθρογραφία των «Εργατών» είναι εχθρική προς κάθε τι που σταματάει την πρόοδο, είτε άνθρωποι είναι αυτοί, είτε θεσμοί και καταστάσεις και φυσικά ενάντια και στους τσιφλικάδες της εποχής. Υποστήριζε την πολιτική του Τρικούπη.

Στη συνέχεια η «Φωνή των Τρικάλων» ήτανε η τέταρτη, χρονολογικά, εφημερίδα που εκδόθηκε στα Τρίκαλα από 5 Ιανουαρίου μέχρι 8 Φεβρουάριου 1884, ήτοι φύλλα 1-3.

Η πέμπτη, κατά χρονολογική σειρά, εφημερίδα που βγήκε στα Τρίκαλα ήταν η «Πρόοδος» με εκδότη και συντάκτη της τον Β. Βαμβέτσο, που ήταν ταυτόχρονα και διευθυντής ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου στα Τρίκαλα με την επωνυμία «Πλάτων». Εβδομαδιαία και με διαστάσεις 30Χ21. Το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 16-7-1886 και το τελευταίο στις 3 Οκτωβρίου 1886, ήτοι φύλλα 1-12. Η «Πρόοδος», όπως και οι «Εργάται», υποστήριζε το κόμμα του Τρικούπη.

Ο «Σατανάς», η έκτη, ήταν εφημερίδα σατυρική που, όπως η ίδια γράφει, «εκδίδεται όταν ο διάβολος θέλει και εκδότης της είναι, πάλιν, ο Σατανάς…». Ήταν τετρασέλιδη και με διαστάσεις 30Χ22. Το δεύτερό της φύλλο, που έχομε υπ’ όψιν, βγήκε στα Τρίκαλα στις 5 Οκτωβρίου του 1884. Άγνωστο παρέμεινε το όνομα του εκδότη της, γι’ αυτό διαδόθηκε, τότε, ότι εκδότης του «Σατανά» ήταν ο Σ. Γεωργόπουλος, ο εκδότης των «Εργατών», πράγμα που ο ίδιος διέψευσε με σχετική δήλωση, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του.

Έβδομη, στη σειρά, εφημερίδα που βγήκε στα Τρίκαλα ήταν η «Ψαλίδω», κι αυτή σατυρική, με διευθυντή της τον Ισαάκ Μωϋσή. τυπογράφο, όπως την προαναγγέλλει ο «Φάρος του Ολυμπου» της 25-5-1884, καθώς και οι «Εργάται» της 14-1-1884.

Ο «Επόπτης», ήτανε η όγδοη εφημερίδα, όπως φαίνεται από την παρακάτω είδηση των «Εργατών» της 5-5-1888: «Εξεδόθη εν Τρικάλοις και ετέρα εφημερίς ο «Επόπτης», χωρίς άλλες λεπτομέρειες και όνομα εκδότου.

Αξιοσημείωτο είναι το πρώτο άρθρο του «Φάρου του Ολύμπου» της 18 Σεπτεμβρίου 1881, το οποίο δείχνει τη μεγάλη φιλοπατρία του εκδότη της Ευθύμιου Οικονομίδη, που με την πένα και το όπλο αγωνίστηκε τόσο για την απελευθέρωση της πατρίδας του: «Προ τεσσαρακονταετίας σχεδόν εκπατρισθείς και εκουσίαν υπερορίαν υποστάς, ουδέποτε έπαυσα, όπου και αν ευρέθην, περί Σου, φιλτάτη πατρίς, σκεπτόμενος και μεριμνώ. Τον βίον μου άπαντα εκ νεότητός μου απερρόφησεν η μεγάλη ιδέα… ήλθον —τελειώνει ο Οικονομίδης— ησπάσθην μετά δακρύων την γην, ένθα είδον κατά πρώτον το φως του ηλίου…».

Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας παρέμειναν στην περιοχή ορισμένες συνήθειες, που τις επέβαλε στους ραγιάδες ο ξένος κατακτητής και που τώρα, ύστερα από την απελευθέρωση, έπρεπε να εκλείψουν. Στον «Φάρο του Ολύμπου», λοιπόν, της 9-1-1883 διαβάζουμε: «Επεκράτησεν έθιμον εν Τρικάλοις επί Τουρκοκρατίας να πωλώσιν εις τον περίβολον των Εκκλησιών ψητά χοιρίδια και κρέατα μεγάλων χοίρων, διότι οι Τούρκοι είχον αυστηρώς απηγορευμένον να πωλώσιν εις την πόλιν χοιρινά κρέατα (Σ.Σ. τους τα απαγόρευε η θρησκεία τους) αλλά μετά την απελευθέρωση, είναι λίαν άτοπον να πωλώσιν ήδη εις τας Εκκλησίας το χοιρινόν κρέας, αποκαθιστώντες τον ναόν του θεού οίκον εμπορίου.»

Μα δεν ήταν μόνο αυτό από τα κατάλοιπα της Τουρκοκρατίας. Να τι διαβάζουμε, πάλι, στον «Φάρο του Ολύμπου» της 25-1-1883: «…Δυστυχώς έμεινεν εις την επαρχίαν Τρικάλων λυπηρόν κληροδότημα από τους Κιρκασίους, η νόσος του σπυροκώλου, νόσημα όπερ καθ’ ο κολλητικόν μετεδόθη παρ’ άπασι τοις κάτω χωρίοις και όπερ ολονέν αυξάνει… Αφορμή της μεταδόσεως ταύτης είναι το έθιμον, όπερ δυστυχώς επικρατεί όχι μόνον μεταξύ των αγροτών, αλλά και μεταξύ των πολιτών, που δε και των ευκαταστάτων, του να τρώγωσι δι’ ενός πινακίου, του να πίνωσι δι’ ενός ποτηριού και να γεύωνται γλυκίσματα δι’ ενός κουταλίου…!!»

Το παρακάτω σχόλιο δείχνει την εικόνα της πόλης των Τρικάλων ύστερα από την απελευθέρωση και φυσικά πριν από την νέα ρυμοτομία της: «Τα Τρίκαλα ουδόλως ανταποκρίνονται εις τας αξιώσεις του εν γένει πληθυσμού (Σ.Σ. που άρχισε εν τω μεταξύ να αυξάνει) και αυτών έτι των κατοίκων της πόλεως. Διότι πλην της ελλείψεως μηχανικών, αρχιτεκτόνων, λιθοξόων και άλλων, ελλείπουσι σιδηρουργοί… Τούτων ένεκεν παρατηρεί τις άμα εισερχόμενος εν τη πόλει ημών το άρυθμον, το ακανόνιστον, το ατελές, ουδέν έργον, κατάστημα ή οικίαν κατασκευασμένην μετά καλαισθησίας, διότι τούτο ήτο αδύνατον, ως είχον τα προ της προσαρτήσεως πράγματα.» («Φάρος του Ολύμπου», 9-1-1883.)

Χαρακτηριστική επίσης είναι και η παρακάτω πληροφορία-διαμαρτυρία που δημοσιεύθηκε στον «Φάρο του Ολύμπου» της 17-6-1883: «…Προχθές αγανακτούντες περιεφέροντο οι κάτοικοι της παρά τη αγορά κεντρικής συνοικίας Βενιβά (Σ.Σ. το γνωστό στους παλιότερους Μπενοβά σοκάκι, η σημερινή οδός Αχιλλέως, συνοικία Αραπάδων επί Τουρκοκρατίας), με αναφοράς εις χείρας, ην υπέγραφον περί εξώσεως εκ της συνοικίας των κοινών γυναικών ελθουσών εκ Λαρίσης, ας ετοποθέτησεν η εξουσία εκεί…»

Πολύ ωραία στάση κράτησαν κατά την απελευθέρωση και οι Εβραίοι της πόλης, όπως τούτο φαίνεται από την εξής επιστολή, που δημοσιεύτηκε στον «Φάρο του Ολύμπου» της 9-1-1883: «Εις εν των προηγουμένων φύλλων σας, λόγον ποιούμενοι περί της Ισραηλιτικής Κοινότητος, ότι πάντες προσήλθον και εδήλωσαν τα άρρενα τέκνα των, είπατε ότι εις μόνον Ισραηλίτης προσήλθεν εις τον Οθωμανικόν πρόξενον και εξήτησε να γίνη τουρκοραγιάς. Αλλά το όνομα του περί ου ο λόγος Ισραηλίτου δεν το αναφέρατε, διότι ως φαίνεται δεν το γνωρίζετε. Ήδη σας λέγω εγώ ότι είναι κάποιος Ιωσήφ Σαμοήλ, όστις δια της διαγωγής του ταύτης ατιμάζει την Ισραηλιτικήν Κοινότητα, δια τούτο φέρομεν αυτόν εις την δημοσιότητα, ίνα τον αποστρέφονται πάντες ως εναγή. Εν Τρικάλοις την 6ην Ιανουαρίου 1883, υπογραφή: I.»

Πολλοί θα νομίζουν, ίσως, ότι το μεγάλο ρολόι της πόλης πάνω στο φρούριο είναι κατασκεύασμα μόνο της σύγχρονης εποχής. Στον «Φάρο του Ολύμπου» της 1-5-1883 διαβάζουμε: «Προ αμνημονεύτων χρόνων υπάρχει εις το φρούριον Τρικάλων και τακτικώς ελειτούργει, από της καταλήψεως της Θεσσαλίας, μέγα Ωρολόγιον, το οποίον είχεν ίδια κτήματα και εισοδήματα προς διατήρησίν του, αφ’ ης όμως ανέλαβον αι Ελληνικαί αρχαί την διοίκησιν του τόπου, ουδεμία ελήφθη φροντίς…»

Μα και τα ανέκδοτα έχουν τη θέση τους στις εφημερίδες της εποχής, όπως: «Ο βασιλεύς βασιλεύει, ο πάπας άρχει αυτού, ο στρατιώτης πολεμεί και δια τους δυο, ο πολίτης τρέφει και τους τρεις. Ο δικηγόρος μπερδεύει και τους τέσσαρες. Ο φαρμακοποιός φαρμακεύει και τους πέντε. Ο ιατρός ξεμπερδεύει και τους εξ. Ο νεκροθάπτης θάπτει και τους επτά, ο παπάς συγχωρεί και τους οκτώ και ο… διάβολος παίρνει και τους εννέα!!»

Όπως είναι γνωστό, οι παλιότερες εκκλησίες της πόλης βρίσκονται στην παλιά κάτω από το φρούριο συνοικία, το λεγόμενο Βαρούσι: Όμως με την απελευθέρωση, η πόλη αρχίζει να επεκτείνεται και φυσικά αυξάνονται και οι εκκλησιαστικές ανάγκες του κοινού. Γι’ αυτό κτίζονται καινούριες εκκλησίες, όπως βλέπομε να γράφεται στην εφημερίδα «Τρίκαλα» της 2-5-1883: «Την παρελθούσαν Κυριακήν ετελέσθησαν τα εγκαίνια του εν τη συνοικία Καραγάτση (Σ.Σ. δηλαδή η συνοικία Μπάρας), νεοδμήτου ιερού ναού ο «Άγιος Αθανάσιος».³

Διάφορα κωμικοτραγικά επεισόδια, σχετικά με συνοικέσια, συνέβαιναν και σ’ αυτή την εποχή, ανάμεσα κυρίως στα καθυστερημένα στρώματα της κοινωνίας, που «διασκέδαζαν» τους περίεργους της εποχής, όπως και το παρακάτω περιστατικό, που με θαυμάσιο και απολαυστικό ύφος μας το περιγράφει ο σύγχρονος αυτόπτης ρεπόρτερ: «Το παρελθόν Σάββατον επρόκειτο να τελεσθή γάμος έν τινι των ιερών της πόλεως ταύτης ναών. Ο μελλόνυμφος από πρωίας μετά των γονέων της νύμφης συνήψε το προς τούτο συμβόλαιον, όπερ καίτοι λαβών την εν αυτώ εις χρηματικόν αναφερομένην προίκα, ουχ ήττον επί πολλήν ώραν αμφεταλαντεύετο να υπογράψη, πεισθείς όμως εις τας παρατηρήσεις του συμβολαιογράφου, ενέδωκεν, ούτω δε το εσπέρας, κατά τα συνήθη, συναθροισθέντων των προσκεκλημένων, επορεύθησαν εις τον ιερόν ναόν. Ενταύθα άρχεται το αστείον. Καθ’ όλην την οδόν ο μελλόνυμφος εφαίνετο λίαν στενοχωρημένος, ωσανεί απήρχετο εις αγχόνην άπαντες παρετήρησαν τούτο, αλλ’ ουδείς υπώπτευσέ τι, θεωρήσαντες τον μελλόνυμφον συγκεκινηρένον. Φθάνουσι επί τέλους εις τον ναόν, ένθα τα πάντα είχον προετοιμασθή, οι δε ιερείς ίσταντο φορούντες τα ιερά άμφια και αναμένοντες, αλλά μόλις εισέρχοντο εν αυτώ και ο νυμφίος προσποιηθείς απόλυτον ανάγκην εξέρχεται του ιερού ναού, το βάνει στα πόδια και όπου φύγη φύγη. Αναμένουσιν οι ατυχείς ιερείς να τελέσωσι το μυστήριον, αναμένει η συνοδεία, αναμένει τέλος η δυστυχής νύμφη, αλλ’ ο νυμφίος ην αφανής. Επί τέλους ηναγκάσθησαν ν’ ανεύρωσι αυτόν δια της αστυνομίας, ετελέσθη δε ο γάμος εν μέσω γελώτων του πλήθους, όπερ είχε συναθροισθή αθρόως» («Τρίκαλα», 18-5-1883).

Τα πολλά ποτάμια της περιφέρειας, τότε που δεν υπήρχαν τα κατάλληλα αντιπλημμυρικά έργα, προκαλούσαν πλημμύρες και κατέστρεφαν συχνά την πόλη και την περιοχή. Διαβάζουμε λοιπόν στους «Εργάτας» της 23.10.1883: «Πλημμύρα έκτακτος και οίαν από πολλών ετών δεν ενθυμούνται οι κάτοικοι ενταύθα, συνέβη το Σάββατον και την Κυριακήν της παρελθούσης εβδομάδος, 15 και 16 τρέχοντος μηνός, εν απάση τη Θεσσαλία. Επί δύο ημέρας κατά συνέχειαν έπιπτε βροχή…, τα ύδατα του ποταμού Δηθαίου ανήρχοντο ολονέν… Δένδρα μεγάλα απεσπάσθησαν πρόρριζα, κατέρρευσαν δε και τινές οικίαι… Ενόμιζέ τις ότι έχει ενώπιον του θάλασσαν ανοικτήν από Καλαμπάκαν μέχρι του νοτιωτέρου σημείου, όπερ ηδύνατο να διακρίνη οφθαλμός…» (Κι άλλη πλημμύρα έγινε στις 23-24 Μαΐου «καταστρεπτικωτέρα της συμβάσης του 1883» κατά τους «Εργάτες» της 25-5-1885).

Ωστόσο η πόλη των Τρικάλων, ήδη από τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης, αρχίζει να μεγαλώνει με την εγκατάσταση σ’ αυτήν νέων κατοίκων από την περιοχή και επομένως δημιουργούνται νέες ανάγκες που η παλιά πολιτεία δεν μπορεί να τις ικανοποιήσει, γι’ αυτό: «Μία των πρωτίστων αναγκών της ημετέρας πόλεως είναι η χάραξις του σχεδίου αυτής… Τα Τρίκαλα, πόλις μεσόγειος και φέρουσα εν πάσι τον τουρκικόν τύπον, είναι σήμερον εστία παντοίων ακαθαρσιών και λίμνη σεσηπότων υδάτων. Αι στεναί οδοί αυτής, μη επιτρέπουσαι ουδ’ αυτού του αέρος την ελευθέραν κυκλοφορίαν, όζουσι διαφόρων αναθυμιάσεων υγρασία δε αφόρητος και επιβλαβής επικρατεί εν αυταίς… Εις τα κακά δε ταύτα προστίθενται τα κύκλωθεν αυτής έλη, τα εκ του ποταμού σχηματιζόμενα και τοιουτοτρόπως καταντά ακατοίκητος σχεδόν εν ώρα μάλιστα θέρους.» («Εργάται», 28-1-1884)

Και μια πληροφορία λαογραφικού ενδιαφέροντος: «Αι αποκρέω διήλθον εν άκρα ησυχία·εξαιρετικώς μ’ όλα ταύτα εφέτος είδομεν και μετεμφιεσμένους τινάς, ξένους βεβαίως, διότι οι Θεσσαλοί εν γένει συνειθίζουσι να μεταμφιέννυνται την εποχήν των Χριστουγέννων και του νέου έτους.» («Εργάται», 18-2-1884).

Στα χρόνια αυτά, κυνηγημένος από τους Τούρκους, κατέφυγε στα Τρίκαλα και ο διηγηματογράφος μας Χρηστοβασίλης: «Εν τω ναώ της Επισκέψεως απήγγειλε ποίημα επί των παθών του Σωτήρος, ο θερμός τα αισθήματα και φίλος ημών κ. Χρήστος Χρηστοβασίλης», («Εργάται», 7-4-1884).

Τα Σαράγια, στην εποχή αυτή, αποτελούσαν ξέχωρο συνοικισμό και όχι συνοικία της πόλης, όπως συμβαίνει σήμερα. Και όπως είναι γνωστό κάθε χρόνο ο ναός τους πανηγυρίζει. Οι «Εργάται» της 14-4-1884 γράφει τα εξής γι’ αυτό το πανηγύρι: «Ωραία ήτο η χθες εν Σεραγίοις τελεσθείσα πανήγυρις. Η γραφική ενδυμασία των νεανίδων χωρικών και ο έρρυθμος χορός προξενούν ευφρόσυνον αίσθησιν τοις θεωμένοις… Ως γνωστόν δε εν ταις πανηγύρεσιν ταύταις εκλέγονται αι μελλόνυμφοι και βλέπει τις εκεί διασταυρούμενα φλογώδη βλέμματα, ερυθήματα πολλά, γέλωτας κρύφιους και τις οίδε ποιους παλμούς…»

Αλλά στην ελεύθερη πια πόλη χρειάζεται και λίγη ψυχαγωγία, κυρίως για τη νεολαία, που τους την χάριζαν, τότε, τα ιστορικά «Καφέ-Σαντάν». Ένας ρεπόρτερ της εποχής γράφει σχετικά: «Προόδους μεγάλος ποιούσι τα δύο Καφέ-Σαντάν της πόλεως ημών εις τας κατακτήσεις των καρδιών της ημετέρας νεολαίας. Είναι ευχάριστον αληθώς να βλέπη τις έκτακτον αισθηματικότητα και έρωτα προς την μουσικήν και τα βλέμματα των Γερμανίδων εκ μέρους των νέων, τους οποίους πολλοί ηδίκησαν νομίζοντες αναισθήτους! Καθ’ εσπέραν δεινός διεξάγεται αγών ερωτικών διαχύσεων, αι δε ευτυχείς Βοημίδες (: τσιγκάνες), ως άλλαι Πηνελόπαι, πολιορκούνται υπό σμήνους μνηστήρων εκάστη.» («Εργάται», 5-5-1884). (Ακόμα και γκαρσόνες υπάρχουν: «Κατ’ απομίμησιν ίσως των Αθηνών και άλλων μεγαλουπόλεων, συνεστήθη ενταύθα ζυθοπωλείον εν ω υπηρετούσι κυρίαι, υπόπτου πάντοτε παρελθόντος», κατά τους «Εργάτες» της 23-9-1884.)

Και στην εποχή αυτή, η πόλη έχει υδραγωγείο. Οι «Εργάται» της 20- 5-1884 γράφουν: «Το υδραγωγείο δι’ ου έρχεται εις την πόλιν το εκ του Πηνειού διοχετευόμενον ύδωρ κατεστράφη τελείως σχεδόν, φόβος δε υπάρχει γεννήσεως νόσων εκ της χρήσεως του ύδατος τούτου.»

Στα χρόνια αυτά έχομε, βέβαια, και τους Θεσσαλικούς Σιδηροδρόμους. Οι «Εργάται» της 14-6-1886 γράφουν: «Επερατώθη πρότινων ημερών η μέχρι Καλαμπάκας σιδηροδρομική γραμμή.»

Η παρακάτω είδηση-αγγελία είναι πολύ χαρακτηριστική για την κοινωνία της εποχής: «Κουρείον, η “Ελπίς”, Αριστείδου Παπαϊωάννου· ταχύτης περί την τέχνην, επιτηδειότης, καθαριότης άκρα. Ο αυτός κουρεύς εξάγει λίαν επιτηδείως οδόντας αντί δραχμής μιας έκαστον και (βάζει) βεντούζας αντί 50 λεπτών.» («Εργάται, 2-6-1885).

Να κι ένας υπεραιωνόβιος: «Εις το Ειρηνοδικείον Τρικάλων εμφανισθείς γέρων τις Παναγιώτης Γιουβρής εκ του χωρίου Μπουχούνιστα και ερωτηθείς περί της ηλικίας του, απήντησεν ότι είναι 115 ετών. Και όμως εβάδιζεν ως να ήτο εξηκοντούτης.» («Φάρος του Ολύμπου», 26-6-1882).

Και μια πληροφορία, τέλος, για τον διδάσκαλο του γένους Κων. Κούμα: «Εις το αξιόλογον περιοδικόν η «Κυψέλη» παρεισέφρησε λάθος τι, εις τα επίσημα χρονικά, άπερ εδημοσίευσε. Διότι σημειοί ότι την Ιην Μαΐου του 1830 απεβίωσεν ο διδάσκαλος του γένους Κ. Κούμας, ενώ ούτος απεβίωσεν το 1835 ή 1836, διότι κατά την ημέραν του θανάτου αυτού ευρέθημεν (δηλ. ο Ευθύμιος Οικονομίδης) εν Τεργέστη και εν τη οικία αυτού.» («Φάρος του Ολύμπου», 2-6-1885 σελ. 3).

Αυτή ήταν, περίπου, η εικόνα της πόλης κατά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους, πριν εκατό χρόνια.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Περισσότερες λεπτομέρειες: Βλ. Ερασμίας-Λουΐζας Σταυροπούλου, «Οι πρώτες Εφημερίδες της Καρδίτσας και των Τρικάλων μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας», Θεσσαλικά Χρονικά, Αθήνα 1980, τ. ΙΓ’, σ. 435-477.
2. Περισσότερα βλ. Ν. Γιαννούλη «Ευθύμιος Οικονομίδης», Μετέωρα, Τρίκαλα 1981, σ. 123-126.
3. Η εκκλησία του Αγίου Κων/νου κτίστηκε αργότερα.

Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης