Οι εργασίες αποκατάστασης του οθωμανικού λουτρού στις παλιές φυλακές, μπορούν να θεωρηθούν ως η πιο πρόσφατη ιστορικά οικοδομική φάση του κτιρίου. Οι εργασίες προστασίας και η ανάδειξής του ξεκίνησαν μετά την αποκάλυψή του το 2011. Το 2012 εγκρίθηκε η μελέτη αποκατάστασης του μνημείου που συντάχθηκε από την πρώην 19η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, σήμερα Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων. Το 2014 εντάχθηκε η πράξη του έργου «Προστασία – ανάδειξη οθωμανικού λουτρού στο υπό δημιουργία Κέντρο Έρευνας ”Βασίλης Τσιτσάνης”» στο Επιχειρησιακό πρόγραμμα «ΘΕΣΣΑΛΙΑ – ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔA – ΗΠΕΙΡΟΣ 2007-2013». Την ανάδειξη του οθωμανικού λουτρού στο ισόγειο ανέλαβε η Εφορεία Αρχαιοτήτων ενώ τις εργασίες του ορόφου ο Δήμος Τρικκαίων. Οι εργασίες στο ισόγειο ολοκληρώθηκαν το 2015.
Το δίδυμο οθωμανικό λουτρό Τρικάλων συναντά κανείς ερχόμενος από Καρδίτσα και Αθήνα στη νότια είσοδο της πόλης, κοντά στις όχθες του Ληθαίου ποταμού. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται το οθωμανικό τέμενος του Osmân Şȃh (16ος αι.) και πλάι του είναι ο ναός του Αγ. Κωνσταντίνου (19ος αι.).
Αν και η θέση του λουτρού αποτυπώνεται σε παλαιό τοπογραφικό διάγραμμα της πόλης, ο βαθμός διατήρησής του και η μορφή του δεν ήταν γνωστές, καθώς από τη δεκαετία του 1890 και μετά το κτίριο υπέστη πολλές επεμβάσεις, προκειμένου να στεγάσει το κεντρικό κτίριο των Φυλακών Τρικάλων. Ωστόσο, σε διερευνητικές εργασίες της τότε 19ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (νυν Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων) διαπιστώθηκε ότι το ισόγειο τμήμα των φυλακών, που λειτούργησαν εκεί ως το 2006, ταυτίζεται με το σωζόμενο δίδυμο οθωμανικό λουτρό.
Ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο το λουτρό δεν είναι σήμερα εύκολα αναγνωρίσιμο, είναι η καταστροφή της χαρακτηριστικής θολωτής του στέγασης, προκειμένου να εξοικονομηθεί χώρος για τη δημιουργία κελλιών. Ο όροφος, όπως είναι σήμερα, αποτελεί ανακατασκευή της δεκαετίας του 1950.
Ιστορικά στοιχεία
Το οθωμανικό λουτρό αποτελούσε μέρος συγκροτήματος κτιρίων που ίδρυσε ο οθωμανός διοικητής του Σαντζακίου της Θεσσαλίας Osmân Şȃh, τον 16ο αι. Το σύνολο περιελάμβανε και άλλα κοινωφελή κτίρια (ιεροσπουδαστήριο-μεντρεσές, πτωχοκομείο, γηροκομείο, χάνι) μαζί με το τέμενος, γνωστό και ως Κουρσούμ Τζαμί, έργο του σημαντικού αρχιτέκτονα Σινάν, το οποίο, σύμφωνα με γραπτές πηγές, είναι γνωστό ότι λειτουργούσε κατά τα έτη 1566/67.
Στην ίδια περίοδο τοποθετείται και η κατασκευή του λουτρού, το οποίο αναφέρεται ανάμεσα στα κληροδοτήματα του Osmân Şȃh το 1571. Οι μνημειώδεις είσοδοι, ο τονισμός των ψυχρών χώρων και η συμμετρική του διάταξη, καθώς και το γεγονός ότι το λουτρό ανήκει στο ίδιο οικοδομικό συγκρότημα με το οθωμανικό τέμενος, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι και το λουτρό σχεδιάστηκε από τον Σινάν.
Σχετικά με το έργο αποκατάστασης
Η μοναδικότητα του κτίσματος στην πόλη, η ανάγκη διάσωσής του ως μνημείο και η ένταξή του στο σύγχρονο πολεοδομικό ιστό είναι οι κύριοι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή της ανάδειξης, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, της μορφής που είχε το κτίριο κατά τη λειτουργία του ως λουτρό.
Συγχρόνως, κρίθηκε απαραίτητη η διατήρηση ορισμένων κατασκευαστικών αλλά και λειτουργικών στοιχείων του από την περίοδο χρήσης του ως φυλακές, καθώς για πάνω από έναν αιώνα αυτές ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με την ιστορία της πόλης.
Σε γενικές γραμμές το έργο στόχευε αφενός στην ενίσχυση και αποκατάσταση του φέροντος οργανισμού του κτιρίου και αφετέρου στη συντήρηση και ανάδειξη των αρχιτεκτονικών λειψάνων.
Συνοπτικά, οι εργασίες που υλοποιήθηκαν ήταν οι εξής:
- Αντιστροφή ορισμένων παρεμβάσεων, όπως το άνοιγμα φραγμένων ανοιγμάτων και το κλείσιμο άλλων, μεταγενέστερων
- Ενίσχυση των τοιχοποιιών και την ανακατασκευή των δαπέδων
- Συντήρηση στοιχείων του λουτρού που διασώθηκαν, όπως οι διακοσμητικές κόγχες και οι στενές θύρες επικοινωνίας
- Αποκάλυψη και ανάδειξη καταλοίπων που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια των εργασιών, όπως οι χώροι της εστίας και της υγιεινής εξωτερικά και οι βάσεις των συντριβανιών και τα υπόκαυστα εσωτερικά.
- Διατήρηση στοιχείων που χαρακτήριζαν τη λειτουργία του κτιρίου ως χώρου φυλακής, όπως τα μηχανήματα του ξυλουργείου, έγγραφα και αντικείμενα που αφορούν στην νεώτερη ιστορία του.
