Τον 17ο αι. , στην περιοχή όπου αργότερα κτίστηκαν φυλακές, ο επισκέπτης – περιηγητής Εβλιά Τσελεμπί, περιέγραφε τα παρακάτω:
Από τις τριάντα τρεις εξοχές (θέρετρα) πιο ονομαστή για περίπατο ήταν η εξοχή του Οσμάν Σαχ. Τη φυσική ειδυλλιακή ατμόσφαιρα, ειδικά τα καλοκαιρινά δειλινά την ομόρφαιναν το εκεί πλησίον ωραίο πέτρινο γεφύρι και το μαγγανοπήγαδο, που με τα κουβαδάκια του τροφοδοτούσε με νερό τα λουτρά. Εκεί υπήρχε το μεγάλο πέτρινο φράγμα με την τεχνητή λιμνούλα και παραδίπλα ο μυλαύλακας, που σα φίδι μέσα σε οπωροφόρα και μπαχτσέδες τροφοδοτούσε με νερό ένα μύλο παρακάτω.
Αργότερα, μετά το 1881 και την ενσωμάτωση των Τρικάλων στην Ελλάδα, η φυγή των μουσουλμάνων και η οικονομική δυσπραγία, κατέστησαν ανενεργό το εκεί ευρισκόμενο χαμάμ, που χτίστηκε τον 16ο αι.
Το 1895 το ελληνικό κράτος ανέγειρε φυλακές. Σύμφωνα με την ιστορικό κ. Μαρούλα Κλιάφα:
Το αρχικό κτίριο των φυλακών διέθετε δέκα θαλάμους- πέντε στο ισόγειο και πέντε στον όροφο στον οποίο ανέβαινες με εσωτερική ξύλινη σκάλα- και ένα μικρό νοσοκομείο. Στο μεγάλο προαύλιο, το οποίο περιβαλλόταν από ψηλό μαντρότοιχο, υπήρχε ένα αποχωρητήριο και μια τουλούμπα.
Το 1902, επτά μόλις χρόνια από την ανέγερσή τους, οι Φυλακές, λόγω κάκιστης συμπεριφοράς των κρατουμένων, είχαν υποστεί μεγάλες φθορές με αποτέλεσμα ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Τοπάνης να τις χαρακτηρίσει «αι ελεεινότεραι και αθλιέστεραι φυλακαί του κράτους» και να υποσχεθεί την χορήγηση 20.000 δρχ. για να επισκευασθούν.
Και συνεχίζει:
Η παντελής έλλειψη συντήρησης των φυλακών είχε ως αποτέλεσμα το 1918 οι θάλαμοι του επάνω ορόφου να ευρίσκονται σε άθλια κατάσταση. Λόγω και των επανειλημμένων προσπαθειών απόδρασης των φυλακισμένων – άνοιγαν λαγούμια, ξήλωναν πατώματα και έσπαγαν με λοστούς την εσωτερική πόρτα- το κτίριο είχε υποστεί πολλές ζημιές. Το 1923 ο επιθεωρητής των φυλακών Γλυκοφρείδης συνέστησε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης την παροχή πιστώσεως 100.000 δρχ. για την επισκευή των φυλακών.
Τον Απρίλιο του 1954 ο σεισμός που έπληξε τα Τρίκαλα προκάλεσε στο κτίριο των φυλακών σοβαρότατες ζημιές. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης διέθεσε τότε ένα κονδύλι 500.000 δρχ. και έγινε ριζική ανακαίνιση του κτιρίου, η οποία διήρκησε ως τις αρχές του 1957. Το ανακαινισμένο κτίριο, το οποίο περιλάμβανε οκτώ μεγάλους θαλάμους, επιθεώρησε τον Δεκέμβριο του 1956 ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Παπακωνσταντίνου.
Το συγκρότημα των Φυλακών για πάνω από έναν αιώνα είναι συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης των Τρικάλων. Εκτός από ποινικές φυλακές χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος κράτησης πολιτικών κρατουμένων σε διάφορες φάσεις της πολιτικής ιστορίας της χώρας μας, αλλά και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Το 2006 οι Φυλακές κλείνουν. Μεταφέρονται σε νέα θέση, στην περιοχή της «Μπαλκούρας», τρία χιλιόμετρα βορείως των Τρικάλων. Παραμένουν ως ποινικές βαρυποινιτών, αλλά πλέον βρίσκονται εκτός του αστικού πολεοδομικού ιστού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσει συζήτηση για το τι θα στεγαστεί στον εν λόγω χώρο. Τελικά αποφασίζεται η στέγαση του Κέντρου Ερευνας και Δημιουργίας – Mουσείο Τσιτσάνη.
Και ενώ ξεκίνησαν οι εργασίες, με βάση ολοκληρωμένη μελέτη για την ανάδειξη ολόκληρου του χώρου, με το Τζαμί και την παρακείμενη εκκλησία, δίπλα από τον Ληθαίο ποταμό, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως το παλαιό χαμάμ. Επομένως, με νέες μελέτες, προωθήθηκε η υλοποίηση δύο χωριστών αλλά με ένα αποτέλεσμα, υποέργων:
Το ένα είναι το «Προστασία – ανάδειξη στο κτίριο παλαιών φυλακών Τρικάλων» το οποίο υλοποιείται με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων, ενώ το δεύτερο υποέργο αφορά την «Επανάχρηση κεντρικού κτηρίου παλαιών φυλακών Τρικάλων – Κέντρο Έρευνας Βασίλης Τσιτσάνης», με φορέα υλοποίησης το Δήμο Τρικκαίων. Συνολικός αρχικός προϋπολογισμός, 2.816.109 εκατ. ευρώ
Με την ολοκλήρωση του έργου, το κτήριο μετατρέπεται σε έναν αρχαιολογικό χώρο με αρχιτεκτονική και ιστορική δομή στο ισόγειο και σε έναν χώρο με αναφορές στους ντόπιους συνθέτες και τραγουδοποιούς στον επάνω όροφο. Οι δύο εκθέσεις θα λειτουργούν ξεχωριστά, και οι δύο μαζί όμως θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της τοπικής περιοχής και του τουρισμού της πόλης.
Με την ολοκλήρωση των εργασιών στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2016, αποδίδεται στους τρικαλινούς και τους επισκέπτες, ένας χώρος με διαχρονικότητα και πολυπολιτισμικότητα: ένας αμιγώς αρχαιολογικός χώρος με οργανωμένη αρχιτεκτονική και ιστορική δομή στο ισόγειο και ένας χώρος με αναφορές στη μουσική δημιουργία τρικαλινών συνθετών στον πάνω όροφο. Επομένως δημιουργούνται ξεχωριστές οντότητες με βελτιωμένες συνθήκες επισκεψιμότητας που θα συμβάλουν στην τουριστική προβολή της πόλης αλλά και στην ανάπτυξη του τοπικού περιφερειακού χώρου.
ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
Πλέον το Μουσείο και το δίδυμο οθωμανικό λουτρό είναι ανοιχτά κάθε μέρα από 09:00 έως 20:00 με ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΙΣΟΔΟ για όλους.
Πληροφορίες στο 2431077977
ΕΚΘΕΜΑΤΑ
Στο ισόγειο, στον χώρο του λουτρού, συντηρήθηκαν στοιχεία της παλαιάς τοιχοδομίας και του τρόπου μεταφοράς τουζ εστού νερού, ενώ υπάρχει και εικονική αναπαράσταση στοιχείων των οθωμανικών χαμάμν. Διατηρούνται είδη νιπτήρων, αλλά και τα “Δάκρυα του Αλλάχ”, καθώς και στοιχεία αναμνηστικά των παλιών φυλακών (Σημειώσεις, βιβλία, κατάλογοι, εργαλεία).
Στον πρώτο όρφο, οι 4 αίσθουσες περιλαμβάνουν:
Αίθουσα 1:
- Χρονολόγιο ζωής και μουσικό του Βασίλη Τσοιτσάνη.
- Στοιχεία για τις κυριότερες συνεργασίες
Αίσθουσα 2:
- Πλούσιο σπάνιο υλικό από έκεθση του Κ. Χατζηδουλή (εικόνες, στίχοι, φωτογραφίες κ.α.).
- Σπάνιοι δίσκοι 78 και 45 στροφών
- Σύγχρονο τζουκ μποξ με ελεύθερη επιλογή τραγουδιώνΠροβολή ντοκιμαντέρ
- Αποτυπώσεις εξωφύλλων δίσκων
Αίθουσα 3:
- Αναφορά και σύνδεση του έργου με τον εγκλεισμό, τον μύθο του Σακαφλιά, τη σχέση φυλακής – τραγουδιού, την ακουστική επφή με δύο σημαντικά τραγούδια πυ απουτπώνουν την παραπάνω σχέση.
- Τηλέφωνα των φυλακών με μουσική – έκπληξη
- Αναφορά στους άλλους 5 μέγιστους τρικαλινούς δημιουργούς – καλλιτέχνες: Κ.Βίρβο, Απ. Καλδάρα, Χρ. Σαμολαδά, Χρ. Κολοκοτρώνη, Δημ. Μητροπάνο. Ο Δήμος Τρικκαίων ετομάζει και το “Σπίτι Τρικαλινών Δημιουργών”, ως ξεχωριστό πόλο μουσικής πανδαισίας.
* Το 2021-22 το Μουσείο παραμένει κλειστό, λόγω ανακαίνισης και υλοποίησης της μουσειολογικής μελέτης, για να αποκτήσει νέα μορφή και λειτουργικότητα. Αναμένονται τα εγκαίνια το φθινόπωρο του 2022
ΙΣΤΟΡΙΚA ΣΤΟΙΧΕΙΑ
(Απόσπασμα από συνέντευξη του υπεύθυνου κ. Στ. Καραγιώργου στην εφημερίδα “διάλογος” στις 6/3/2017)
Τον Μάιο του 1980 ο Βασίλης Τσιτσάνης ενώπιον 7.000 θεατών στο Εθνικό Στάδιο των Τρικάλων εξέφρασε την επιθυμία να γίνει στην πόλη μας ένα μουσείο για το λαϊκό τραγούδι που θα φέρει τη σφραγίδα του.
Έκτοτε η δημιουργία του Μουσείου Τσιτσάνη απασχολεί διαχρονικά την δημοτική αρχή, από τη θητεία του αείμνηστου Δημάρχου Θανάση Τριγώνη, τον Κώστα Παπαστεργίου που στέγασε στο πνευματικό κέντρο την πρώτη έκθεση για τον Τσιτσάνη και τους άλλους Τρικαλινούς δημιουργούς, αργότερα τον Γιώργο Σπαθή που συνέχισε την προσπάθεια με την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με το υπουργείο Πολιτισμού, καθώς και την μετονομασία της οδού Λαρίσης σε οδό Βασίλη Τσιτσάνη σε συνεργασία με τον «Σύλλογο Φίλων Βασίλη Τσιτσάνη», τον Μιχάλη Ταμήλο που προχώρησε στη σύσταση του Νομικού Προσώπου και αποφάσισε την χρηματοδότηση για την απόκτηση του υλικού που βρίσκονταν σε χέρια τρίτων, και φτάσαμε στην απόφαση του δήμου επί δημαρχίας Χρήστου Λάππα να αναδείξει το κτίριο των παλιών φυλακών και να στεγάσει σε αυτό το Μουσείο Τσιτσάνη.
Μετά από αυτά, αξιοποιώντας τα αρχιτεκτονικά σχέδια της κυρίας Βαρδούλη, και με τη δημιουργική διάθεση των στελεχών της τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου και της διευθύντριας κυρίας Τσαπάλα, φτάσαμε σήμερα να καμαρώνουμε για αυτό το όμορφο αποτέλεσμα. Το όραμα έγινε πράξη, το έργο του Τσιτσάνη βρήκε τη στέγη που του αρμόζει, και ο σημερινός δήμαρχος Δημήτρης Παπαστεργίου αναλαμβάνοντας την ευθύνη της ολοκλήρωσης , έχει την τιμή να ανοίγει μια πόρτα που από πάνω γράφει «Κέντρο Έρευνας-Μουσείο Τσιτσάνη».
Υπήρχαν πληροφορίες ή και φήμες ότι το Χαμάμ στεγάζονταν αρχικά στον ίδιο χώρο και κατά κάποιο τρόπο η ανακάλυψή του δεν αποτέλεσε έκπληξη. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία με επικεφαλής τον κ. Κουγιουμτζόγλου και την κα. Μαντζανά ανέλαβαν το έργο της αποκάλυψης του. Το γεγονός αυτό άλλαξε όλον τον σχεδιασμό, γιατί έπρεπε να γίνουν καινούργιες μελέτες, καθώς η αρχική αισθητική του κτιρίου ήταν διαφορετική, από αυτό που λειτούργησε ως Φυλακές.
Ο νέος σχεδιασμός βασίστηκε στα σχέδια της πτυχιακής εργασίας της κ. Θεοδώρας Βαρσούλη στο ΜΙΤ των Ηνωμένων Πολιτειών (όπου σήμερα είναι καθηγήτρια) που «έδεσε» το πέτρινο κτίσμα του Οθωμανικού λουτρού με τα μεταγενέστερα κτίσματα. Υπήρξε λογικά μια καθυστέρηση, αλλά αποκαλύφθηκε πλήρως ολόκληρη η ιστορία του κτιρίου με ένα επιπλέον κόσμημα στο ισόγειο χώρο του.
Συμπερασματικά από ιστορικά ευρήματα εκτιμούμε ότι το Χαμάμ κατασκευάστηκε την ίδια περίπου εποχή με το Κουρσούμ Τζαμί, δηλαδή τον 16ο αιώνα.
Μεταφορικά μιλώντας, ο Τσιτσάνης είναι στον πάνω όροφο, σε κτίσμα του 19ου αιώνα, με την μουσική του να εδράζεται στις ρίζες της ελληνικότητας και το όλο κτίσμα βασίζεται σε κατασκευή τριών αιώνων πίσω, όπως οι ρίζες της ελληνικής μουσικής του.
Επιμέλεια: Θανάσης Μιχαλάκης
