Δύο μήνες πριν φύγει από τη ζωή ο Τάκης Παπανικολάου (4-1-98), ο αγαπητός συνάδελφος Θύμιος Λώλης, έγραφε για την εφημερίδα τοίχου που είχε βγάλει στην κατοχή.
Ο Τάκης Φωτ. Παπανικολάου, είναι ο μοναδικός βουλευτής της παλιάς φρουράς, που αποτραβηγμένος πια απ’ την ενεργό πολιτική δράση, ζει στις αναμνήσεις του απ’ την πλούσια παρουσία του στην επικαιρότητα της μεταπολεμικής κυρίως εποχής. Με την ενεργό πολύχρονη και συνεπή ζύμωση στο αριστερό κίνημα της χώρας μας. Και λίγο πολύ, η όλη του πολιτεία είναι γνωστή και στον τοπικό μας περίγυρο, αλλά και πανελλήνια. Ώστε η όποια σημερινή αναφορά, να θυμίζει λίγο- πολύ το παλιό “κομίζει γλαύκα εις Αθήνας”. Όμως μια πτυχή της πληθωρικής του δραστηριότητας, ίσως είναι η πρωτοποριακή νεανική του εκδοτική προσπάθεια, που παραμένει άγνωστη. Και εντάσσεται στο όλο πλαίσιο της επαναστατικής και λίγο “συνωμοτικής” φύσης του, που από πολύ νωρίς τον ανέδειξε σε πρωτοπόρο των λαϊκών αγώνων, οι οποίοι και του στοίχισαν αρκετά χρόνια στέρησης της προσωπικής του ελευθερίας και αρκετές δοκιμασίες στα κολαστήρια των γνωστών ξερονησιών του πολιτικού φρονιματισμού. Και η αφορμή να γίνει μια μικρή προσέγγιση αυτής ακριβώς της άγνωστης πλευράς της “συνωμοτικής” δημοσιογραφικής δραστηριότητας του Τάκη Παπανικολάου, δόθηκε με την πρόσφατη αναφορά της στήλης στις πρώτες έντυπες μαθητικές εφημερίδες στην πόλη μας, αλλά και στον “Ριζοσπάστη” και τις περιπέτειές του, τον καιρό που -αμέσως μετά την κατοχή και μέσα στον εμφύλιο και λίγο μετά- είχε αποτολμήσει την έκδοσή του στα Τρίκαλα. Σχολιάζοντας λοιπόν αυτές τις δύο περιπτώσεις ο συμπολίτης αγωνιστής της αριστερός, ξεδίπλωσε τις αναμνήσεις απ’ την προσωπική του πρωτοποριακή ανάμιξη στο χώρο του τύπου και μάλιστα του παράνομου. Και η καταγραφή του, συμπληρώνει την εικόνα ενός ανθρώπου, που απ’ την πρώτη στιγμή που αγροίκησε πολιτικά, δόθηκε ολόπλευρα και συνειδητά στο λαϊκό κίνημα για κάτι καλύτερο.
Η πρώτη εφημερίδα τοίχου
Ο Τάκης Παπανικολάου, γεννημένος στα Μεγάλα Καλύβια το 1924, με πατέρα γιατρό, τον Φώτη Παπανικολάου, προσχώρησε από της μαθητικής ηλικίας στο λαϊκό κίνημα. Και σε ηλικία 17 χρονών το 1941, μέσα στην οξύτητα της ιταλικής κατοχής, ήταν αυτός που επιχείρησε την έκδοση αντιστασιακής εφημερίδας στην πόλη μας. Αρχίζοντας με ένα χειρόγραφο χαρτί, που μόνος του τοιχοκολούσε, σε καίρια σημεία της πόλης αψηφώντας τους κινδύνους από μια τέτοια πράξη.
Όμως η ανταπόκριση του κόσμου στην ανάγκη πληροφόρησης και ψυχολογικής κίνησης του Τρικαλινού ενεθάρρυνε τον Τάκη και μια ομάδα φίλων του συνομηλίκων, να προχωρήσουν στην κυκλοφορία δακτυλογραφημένης παράνομης εφημερίδας. Που ήταν το δημοσιογραφικό όργανο του Αγροτικού τομέα του Θεσσαλικού Ιερού Λόχου, που είχε συσταθεί και δρούσε παράνομα κατά των κατακτητών.
Με πολύ θάρρος και αυταπάρνηση ο μαθητής τότε Τάκης Παπανικολάου, επιδόθηκε στην έκδοση και κυκλοφορία αυτής της εφημερίδας- που δεν σώζεται κανένα φύλλο της, καθώς όλοι που γίνονταν παραλήπτες την κατέστρεφαν, για να μη τους πιάσουν οι κατακτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους.
Οι…κλέπτες γραφομηχανών
Όμως το μεγαλύτερο ίσως ενδιαφέρον σ’ όλη αυτή την ιστορία των παράνομων χειρόγραφων και δακτυλογραφημένων εφημερίδων της κατοχής συγκεντρώνει ο τρόπος με τον οποίο ο Τάκης Παπανικολάου και οι φίλοι του, κατόρθωναν να εξασφαλίζουν τα υλικά για την “έκδοσή” τους και την κυκλοφορία τους.
Στην αρχή είχαν βάλει για στόχο τα καρμπόν που πετούσαν οι υπηρεσίες κι ιδιαίτερα η οικονομική εφορία Τρικάλων. Τα καρμπόν ήταν ένα δυσεύρετο τότε υλικό και η παρέα Παπανικολάου, παραμόνευε ώρες και ώρες στα σκουπίδια, που πετούσε η εφορία, για να πάρει τα χρησιμοποιημένα καρμπόν για την αναπαραγωγή της εφημερίδας του τοίχου.
Όμως εκεί που η… συνωμοτική ιδιοφυία του πρωτεργάτη αυτής της προσπάθειας έλαμψε από της μαθητικής ηλικίας, είναι ο τρόπος με τον οποίο εξασφάλισε μία και δυο και περισσότερες γραφομηχανές -λίγες εκείνη την εποχή- για την παραγωγή πολλών αντιγράφων των εφημερίδων εκείνων.
Από το Πταισματοδικείο
Η πρώτη, λοιπόν γραφομηχανή του εκδοτικού μηχανισμού του Αγροτικού Τμήματος Τρικάλων του Θεσσαλικού Ιερού Λόχου, περιήλθε στα χέρια των πρωτεργατών του, κατά τον εξής τρόπο, που με πολύ ενδόμυχη περηφάνεια περιγράφει ο Τάκης Παπανικολάου.
Το 1941, πρώτο χρόνο της Ιταλικής κατοχής, Πταισματοδίκης Τρικάλων -καθώς τα ελληνικά δικαστήρια υπολειτουργούσαν- ήταν ο Γιαννίκας, πατέρας των γνωστών αδελφών, ενός απόστρατου αξιωματικού και του χειρουργού που έκανε την πρώτη συγκόλληση χεριού στην Ελλάδα προ πολλών ετών από την Κρανιά Ασπροποτάμου. Ο Τάκης Παπανικολάου, ήταν στενός φίλος του απόστρατου σήμερα Γιαννίκα, γιού του Πταισματοδίκη. Είχε, λοιπόν, επισημανθεί η λειτουργία μιας γραφομηχανής στα γραφεία του Πταισματοδικείου που στεγάζονταν στο ισόγειο του Δικαστικού Μεγάρου της πόλης μας. Και καταστρώθηκε το σχέδιο για την κλοπή της χάρη των εκδοτικών αναγκών του Ιερού Λόχου. Πείσθηκε, λοιπόν, ο Γιαννίκας υιός, να προσπαθήσει να αφήσει ανασφάλιστο το παράθυρο των γραφείων του πατέρα του Πταισματοδίκη. Όπερ και έγινε. Έτσι εκείνο το βράδυ, ο Τάκης και η ομάδα του, μπουκάρισε απ’ το παράθυρο στο Πταισματοδικείο και έκλεψε την γραφομηχανή. Όπως διηγείται ο Τάκης, κατά την έξοδό τους, με την γραφομηχανή, απ’ το παράθυρο, περνούσε κάποια περίπολος των Ιταλών που κάτι μυρίστηκε ότι συμβαίνει καθώς όμως είδε μαθητούδια να κινούνται εκεί, δεν έδωσε την πρέπουσα προσοχή κι έτσι η γραφομηχανή του Πταισματοδικείου έκανε φτερά.
Την ίδια μέρα μεταφέρθηκε στα Μεγάλα Καλύβια, γενέτειρα του Τάκη όπου και στήθηκε η όλη εκδοτική επιχείρηση των νεαρών τότε αντιστασιακών. Και η μεταφορά τους στην πόλη προς διανομή στους αποδέκτες γίνονταν πάλι με συνωμοτικό τρόπο.
Το μήνα… της αντίστασης
Ο ίδιος διηγείται την περίπτωση, που μετέφερε στα Τρίκαλα από τα Μεγάλα Καλύβια, τα φύλλα της παράνομης εφημερίδας, αλλά και άλλα έντυπα. Είχε πάρει ένα μεγάλο καλάθι απ’ αυτά που χρησιμοποιούσαν για ψώνια, τον καιρό εκείνο. Στο βάθος έβαλε τα “συνωμοτικά” έντυπα και γέμισε το καλάθι με φρέσκα μήλα. Καθώς δεν ήταν και μικρός στην ηλικία, κανένας απ’ τους Ιταλούς στα μπλόκα δεν υποψιάστηκε το πραγματικό υλικά του καλαθιού. Οπωσδήποτε όμως ο Τάκης Παπανικολάου, τολμηρός από τότε και ριψοκίνδυνος έπαιζε αν όχι τη ζωή του, τουλάχιστον την ελευθερία του, κορώνα- γράμματα. Η νεανική του ορμή, αλλά και η πρώιμη αντιστασιακή του πίστη δεν του επέτρεπαν να ιδεί τους κινδύνους που διέτρεχε.
Συνέχεια… στις κλοπές των γραφομηχανών
Η επιτυχία του εγχειρήματος της κλοπής της γραφομηχανής απ’ το Πταισματοδικείο Τρικάλων, άνοιξε -όπως ήταν ίσως φυσικό- την όρεξη της ομάδας Παπανικολάου, για διεύρυνση της εκδοτικής τους δραστηριότητας. Έτσι έβαλαν στο μάτι και άλλες γραφομηχανές. Που όπως είπαμε σπάνιζαν την εποχή εκείνη. Επεσήμαναν λοιπόν, ότι δύο τέτοιες πολύτιμες μηχανές, υπήρχαν στο δικηγορικό γραφείο του αείμνηστου δικηγόρου Δημητρίου Μπάρδα και του αδελφού του, επίσης αείμνηστου Λόλη Μπάρδα ,που στεγάζονταν επί της οδού Αμαλίας, όπου έπειτα ο κινηματογράφος “Ρεξ”. Κατέστρωσαν, λοιπόν, το σχέδιο δράσης, με πρωταγωνιστή και πάλι τον Τάκη Παπανικολάου. Ο οποίος διέθεσε και μια πολύτιμη για την περίπτωση ικανότητα. Να κατασκευάζει αντικλείδια. Έτσι βλέποντας την κλειδωνιά του γραφείου Μπάρδα, κατόρθωσε να φτιάξει αντικλείδι, με το οποίο ένα βράδυ κατόρθωσαν να μπουν μέσα και να πάρουν αρχικά την πρώτη γραφομηχανή. Την φόρτωσαν σ’ ένα χειροκίνητο καροτσάκι της εποχής την σκέπασαν με μια λινάτσα που είχαν μαζί τους και ξεκίνησαν να φύγουν.
Καθώς όμως διαπίστωσαν ότι κανένας δεν τους αντιλήφθηκε και η ερημιά στον παραποτάμιο αυτό δρόμο ήταν δεδομένη και παρατεταμένη, ξαναγύρισαν, μπήκαν πάλι στο γραφείο Μπάρδα και έκλεψαν και την άλλη γραφομηχανή.
Και οι δύο αυτές γραφομηχανές ενίσχυσαν το οπλοστάσιο του παράνομου τυπογραφείου των Μεγάλων Καλυβιών που μπορούσε έτσι να βγάζει ευκολότερα και ταχύτερα, περισσότερες αντιστασιακές εφημερίδες. Βέβαια το μυστικό της διάρρηξης του γραφείου των Αδελφών Μπάρδα και της κλοπής των δύο, πολύ καλών για την εποχή εκείνη γραφομηχανών του, έμεινε για πολλά χρόνια επτασφράγιστο μυστικό. Όχι όμως και για πάντα. Μετά την κατοχή και την αποφυλάκισή του απ’ τα στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων όπου σύρθηκε επί 11 ολόκληρα χρόνια, ο Τάκης Παπανικολάου αποκάλυψε στον συνάδελφό του πια δικηγόρο Μήτσιο Μπάρδα και τον αδελφό του Λόλη, πως εκείνος ήταν ο εμπνευστής και διοργανωτής της διάρρηξης του γραφείου. Και της εξαφάνισης των δύο γραφομηχανών. Και φυσικά εκείνοι και όχι μόνο τον… συγχώρεσαν και δεν ήγειραν απαιτήσεις εναντίον του, αλλά αντιθέτως, τον συγχάρηκαν για τον σκοπό, για τον οποίο χρησιμοποίησε τις γραφομηχανές.
Η έκφραση της ιστορίας αγώνων μιας οικογένειας
Είναι ευκαιρία να αναφερθεί εδώ πως η όλη δραστηριότητα του Τάκη Παπανικολάου υπέρ των λαϊκών στρωμάτων, είναι η τελευταία έκφραση της ιστορίας των αγώνων της οικογένειας του. Που άρχισαν από πολύ παλιά. Όταν ο εκ Καρδίτσης παππούς του (πατέρας της μητέρας του) Δημήτριος Μπούσδρας , ήταν από τους μεγαλύτερους πρωταγωνιστές των αγώνων των κολίγων αγροτών για την αποδέσμευσή τους απ’ την καταπίεση των τσιφλικάδων και για την τελική διανομή των τσιφλικιών στους ακτήμονες παραγωγούς. Ζώντας από παιδί κυρίως στην Καρδίτσα και κοντά στην πηγή των αγροτικών εξεγέρσεων, ο Τάκης Παπανικολάου, δεν θα μπορούσε να μην εμπνευστεί από το επαναστατικό και αγωνιστικό πνεύμα του παππού του. Το οποίο τον επηρέασε βαθύτατα. Και το μετέφερε στην όλη συμπεριφορά του και στα Μεγάλα Καλύβια, όπου ήταν εγκατεστημένος ο πατέρας του γιατρός Φώτης Παπανικολάου. Και τα υπόλοιπα παιδιά του Φωτίου Παπανικολάου, αλλά ιδιαίτερα ο Τάκης ήταν αυτός που ανάπλασε την αγωνιστική ιστορία του παππού του.
Ώστε από μικρός, απ’ τα μαθητικά του ακόμα χρόνια να εκδηλώσει την ολόπλευρη συμπαράστασή του, στους αγώνες του λαού. Για τους οποίους και τιμήθηκε και πλήρωσε. Εκλέχτηκε δύο φορές το 1963 και το 1964 βουλευτής της ΕΔΑ Τρικάλων, της οποίας υπήρξε από τα πρώτα και δυναμικότερα στελέχη, σε χρόνια που το αριστερό κίνημα στη χώρα μας γνώριζε τον απηνή διωγμό του χωροφύλακα, σαν οργάνου της αντικομουνιστικής εκστρατείας της πολιτείας, που βγήκε απ’ την πολεμική περιπέτεια.
Για όλη όμως την πολιτική του δραστηριότητα ο Τάκης Παπανικολάου δικηγόρος από το 1961, αριστούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δοκίμασε μεγάλες περιπέτειες και πέρασε 11 ολόκληρα χρόνια στα ξερονήσια. Παρά ταύτα όμως στάθηκε θαρραλέα και άκαμπτος στην αριστερή του ιδεολογία για την οποία νοιώθει υπερήφανος. Το αριστερό κίνημα, αναγνωρίζοντας την προσφορά του, όχι μόνο του ανέθεσε κατά καιρούς καίρια κομματικά πόστα, αλλά και του έδωσε την διεύθυνση, μετά την μεταπολίτευση του 1974, του κομματικού οργάνου “Νέα Ελλάδα” που εκδόθηκε στην Αθήνα. Έτσι ύστερα από μερικές δεκαετίες ο Τάκης Παπανικολάου βρέθηκε και πάλι σ’ ένα πόστο, απ’ το οποίο ξεκίνησε πολύ νωρίς, μαθητής Γυμνασίου ακόμα, την ιστορία των αγώνων του, με την έκδοση χειρόγραφων και δακτυλογραφημένων εφημερίδων, κατά τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής κατοχής.
Τα βιώματα και οι περιπέτειες του Τάκη Παπανικολάου, αποτελούν ασφαλώς μια ζωντανή ιστορία του αριστερού κινήματος, στον τόπο μας, την οποία όμως λόγω και της γνωστής περιπέτειας στην υγεία του, δεν μπόρεσε μέχρι στιγμής να καταγράψει για να μείνει αψευδής μαρτυρία και πολύτιμο στοιχείο…
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Τάκης Παπανικολάου του Φωτίου γεννήθηκε στα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων το 1924. Τέλειωσε το γυμνάσιο Τρικάλων στα 1942, τη Νομική σχολή το 1959. Από το 1961 έγινε δικηγόρος.
Από τα μαθητικά του χρόνια είχε τάσεις αριστερές επηρεασμένος από το δημοκρατικό περιβάλλον του, από τα βιβλία που διάβαζε, συναισθηματικά απ’ τις συνθήκες ζωής των αγροτών. Με το αριστερό κίνημα είχε επαφές σαν μαθητής στο γυμνάσιο Καρδίτσας στην περίοδο 1938-’40 (Διάβαζε παράνομο “Ριζοσπάστη”, βιβλία αριστερού περιεχομένου και έκανε σχετικές συζητήσεις με συμμαθητές του).
Το Καλοκαίρι (Ιούλης) 1941 οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ και στο ΚΚΕ. Ηταν μέλος του γραφείου της ΟΚΝΕ του γυμνασίου Καρδίτσας. Το 1942 ήταν μέλος του γραφείου του γυμνασίου και γραμματέας της Οργάνωσης “Θεσσαλικός Ιερός Λόχος” (και της ΟΚΝΕ). Το Γενάρη του 1942 πιάστηκε από τους Ιταλούς για κατοχή κομματικών εντύπων και κρατήθηκε για ένα μήνα στις φυλακές Τρικάλων. Ιδρυτικό μέλος της ΕΠΟΝ Τρικάλων και μέλος του Νομαρχιακού Συμβουλίου Τρικάλων μέχρι την απελευθέρωση.
Μετά τη Βάρκιζα στέλεχος της ΕΠΟΝ Σπουδάζουσας Αθηνών (Γραμματέας Νομικής Σχολής, επικεφαλής στο όργανο της Φοιτητικής Λέσχης κλπ μέχρι τον Ιούνη 1947, οπότε στρατεύτηκε. Από τον Ιούλη του 1947 μέχρι το καλοκαίρι του 1951 φαντάρος στο Μακρονήσι (Γ’ Τάγμα Σκαπανέων, Α’ Τάγμα Σκαπανέων, Απομόνωση Α’ Τάγματος). Από το καλοκαίρι του 1952 μέχρι καλοκαίρι του 1956 εξόριστος στον Αϊ Στράτη. Μετά την απόλυσή του το 1956 μέλος του Συμβουλίου Πόλης και του ΚΣ της Νεολαίας της ΕΔΑ μέχρι το 1961, που διορίστηκε δικηγόρος στα Τρίκαλα. Μετά τις εκλογές εκλέχτηκε γραμματέας της ΝΕ της ΕΔΑ Τρικάλων και αναπληρ. μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ.
Στις βουλευτικές εκλογές του 1963 και 1964 εκλέχτηκε στα Τρίκαλα βουλευτής της ΕΔΑ. Στις 21.4.67 πιάστηκε και κρατήθηκε στη Γυάρο και στο Παρθένι της Λέρου μέχρι το Πάσχα του 1971. Μετά την απόλυσή του δούλεψε στα Τρίκαλα μέχρι το καλοκαίρι του 1972 που, με εντολή του Κόμματος, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και συνδέθηκε με την παράνομη οργάνωση. Μετά το Πολυτεχνείο πιάστηκε και κρατήθηκε στο Μπογιάτι ένα μήνα περίπου. Στο 9ο, 10ο και 11ο Συνέδριο εκλέχτηκε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Με την πτώση της Χούντας ήταν εκδότης της εφημερίδας “Νέα Ελλάδα” υποψήφιος Βουλευτής σ’ όλες τις εκλογές, υποψήφιος δήμαρχος στις εκλογές του 1982 και υπεύθυνος του Νομικού Τμήματος, μέχρι τώρα, της ΚΕ του ΚΚΕ.
Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης
