Οι επιστάτες κατηγορούσαν τους αγρότες για αναρχικές τάσεις και οι χωρικοί τους ιδιοκτήτες ότι «κόλλησαν πολιτική ψώρα»… Τα αιματηρά γεγονότα στο Κιλελέρ της Λάρισας τον Μάρτιο του 1910 θεωρούνται ορθά ως η κορυφαία στιγμή την πορεία του αγροτικού κινήματος στη νεότερη Ελλάδα.
Ωστόσο, η πρώτη αγροτική εξέγερση είχε εκδηλωθεί σχεδόν 30 χρόνια πριν, το φθινόπωρο του 1881, στο χωριό Σκλάταινα (σημερινό Ρίζωμα) Τρικάλων. Πρόκειται για μια πτυχή της νεοελληνικής ιστορίας, η οποία αν και σηματοδοτεί την έναρξη των αγροτικών αγώνων, παραμένει σχεδόν άγνωστη.
Οι αγρότες αρνούνται να πληρώσουν τους άδικους φόρους
Ήδη από τις πρώτες εβδομάδες μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και τη συνακόλουθη εγκατάσταση στην περιοχή των ελληνικών στρατιωτικών αρχικά και στη συνέχεια των πολιτικών και διοικητικών αρχών, άρχισαν να δημοσιεύονται στον Τύπο (Αιώ, Έγερις, Εστία, Λαός, Πρωία κ.ά.) επιστολές στις οποίες «εγένετο λόγος περί των τυραννιών, ας υφίστανται οι χωρικοί της Θεσσαλίας γεωργοί […]», από τους επιστάτες των νέων γαιοκτημόνων».
Χαρακτηριστικό του κλίματος εκείνων των ημερών είναι το δημοσίευμα της δεκαπενθήμερης λαρισαϊκής εφημερίδας «Αστήρ της Θεσσαλίας», η οποία στο φύλλο της 15ης Σεπτεμβρίου 1881 και υπό τον τίτλο «Το αγροτικό ζήτημα» σημείωνε στο κύριο άρθρο της: «Και ενταύθα ήρξαντο να αναφαίνονται εκ μέρους των χωρικών αναρχικαί τάσεις. Παραπειθόμενοι οι απλοϊκοί αυτοί άνθρωποι υπό δημαγωγών τινών επιδιωκόντων πολιτικούς σκοπούς και χρηματικά συμφέροντα, αρνούνται να τηρήσωσι τα κεκανονισμένα και να πληρώσωσι ως καλλιεργηταί εις τους γαιοκτήμονας το ανήκον εις αυτούς ίμορον. Οφείλει λοιπόν η ελληνική κυβέρνηση ίνα διατάξη τους βασιλικούς επιτρόπους και τας στρατιωτικάς αρχάς ίνα υποστηρίξωσι δι’ όλων αυτών των μέσων τα δίκαια των ιδιοκτητών κι υποχρεώσωσι τους χωρικούς ίνα και εφέτος αποδώσωσι το συμπεφωνημένον ίμορον».
Ο επιστάτης που επηρεάστηκε από την «πολιτική ψώρα της Ελλάδας»
Η δημοσίευση σχετικών ειδήσεων, αλλά και ανάλογων καταγγελιών συνεχίστηκε κατά περιόδους και τα επόμενα χρόνια. Σε μια από αυτές τις περιπτώσεις, το φύλλο της 14ης Σεπτεμβρίου της εφημερίδας «Παλιγγενεσία» δημοσιεύτηκε ανταπόκριση από τα Τρίκαλα, στην οποία, μεταξύ άλλων, σημειωνόταν: «Διάφοροι χωρικοί των χωρίων των ανηκόντων εις τον εν Λονδίνω πρεσβευτήν της Τουρκίας Μουσούρον πασάν, Σλάταινας (Σκλάταινα) και Βάνιας (ο σημερινός Πλάτανος Τρικάλων) στενάζουσιν υπό το βάρος του επιστάτου των χωρίων τούτων κ. Δ. Παπαβασιλείου.
Ο κ. ούτος παρεγνώρισε τα ευγενή και φιλάνθρωπα αισθήματα του κυρίου των χωρίων τούτων, και αδιαφορών περί των κτημάτων μεριμνά περί της ψήφου και του πολιτικού φρονήματος των χωρικών, και προς τούτο πανομοιοτρόπως αδικεί αυτούς. Δυστυχώς επηρεάσθη και αυτός υπό της κατεχούσης πάσαν την Ελλάδαν πολιτικής ψώρας και θέλει να παίξη πρόσωπον ισχυρού κομματάρχου διά των ψήφων των χωρικών τούτων και ούτω περιάγει τα πράγματα εις σημείον, ου τινος τα αποτελέσματα δεν προμηνύονται ευάρεστα και δια τον ιδιοκτήτην και δια την πολιτείαν, και είτα λέγουσιν ότι πταίουσιν οι χωρικοί. Δύναται και ούτος και άλλοι τοιούτοι επιστάται να συνιστώσιν εταιρικά τυπογραφεία, εφημερίδας και συνδυάζωνται μεθ’ ων τινών θέλουσιν, αλλά δεν δικαιούνται να καταθλίβωσι τους εργαζομένους εν ησυχία χωρικούς. Αρκετόν κλονισμόν ησθάνθημεν εκ των τοιούτων και ημείς εν Θεσσαλία και η κυβέρνησις του κράτους, και είναι πλέον καιρός και οι ιδιοκτήται να εξετάσωσι την διαγωγήν των επιστατών αυτών, και να ώσι βεβαιοι ότι τούτο ποιούντας πολλά άτοπα θα προλάβωσι και από πολλών θ’ απαλλάξωσι και εαυτούς και τους δυστυχείς χωρικούς αυτών».
Η επιστολή του επιστάτη και οι πληροφορίες για την εξέγερση των αγροτών
Αντιδρώντας ακαριαία και επιθυμώντας να τοποθετηθεί προς «τοιάυτας ακριτομυθίας», ο επιστάτης Δημήτρης Παπαβασιλείου απέστειλε στις 14 Σεπτεμβρίυ 1884 στην εβδομαδιαία εφημερίδα των Τρικάλων «Οι Εργάται» απαντητική επιστολή, όπου αποκάλυπτε ότι το φθινόπωρο του 1881, με αίτημα την απαλλοτρίωση του τσιφλικιού, είχε εκδηλωθεί εξέγερση των αγροτών στης Σκλάταινας κατά του γαιοκτήμονα Μουσούρου πασά, η οποία είχε κατασταλεί από δύναμη χωροφυλακής. Σύμφωνα με τον ερευνητή Νικόλαο Γιαννούλη, η εφημερίδα «Οι Εργάται» είχε εκδοθεί το 1883 από τον Αθηναίο δικηγόρο Σπύρο Γεωργόπουλο, που είχε εγκατασταθεί στα Τρίκαλα και το πρώτο διάστημα υποστήριζε τις νέες τότε σοσιαλιστικές ιδέες και την απαλλοτρίωση των μεγάλων γεωργικών ιδιοκτησιών.
Ωστόσο, σταδιακά, μετατράπηκε σε όργανο των ιδιοκτητών των τσιφλικιών και συνεργάστηκε φανερά με τον Παπαβασιλείου, πιθανότατα επειδή ο Γεωργόπουλος επιθυμούσε να εκλεγεί βουλευτής Τρικάλων.
Η μαρτυρία του Παπαβασιλείου, σε κάθε περίπτωση, αν και δεν παρέχει τα πλήρη στοιχεία για τα γεγονότα, όπως τη διάρκεια της εξέγερσης, εάν υπήρξαν νεκροί ή συλληφθέντες. Περιλαμβάνει όμως πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
«Το φθινόπωρον του 1881, ότε εν αρχή της μεταβολής δεν είχον εισέτι εγκατασταθεί εν Θεσσαλία αι δέουσαι αρχαί, μόνον δε ο στρατός είχε κατειλημμένον τον τόπον, διάφοροι ασυνείδητοι λαοπλάνοι περιτρέχοντες τα χωρία είχον διαταράξειν αρκούντως των αγροτών τα πνεύματα, εν δε Σκλατίνη είχον κατορθώσει τελείαν και αμείλικτον των χωρικών εξέγερσιν κατά του ιδιοκτήτου» ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Ώστε ο επιστάτης ήλθε τότε επί ξυρού ακμής να πέση θύμα του εκ τοιούτων αγυρτειών εκμανέντος όχλου, οι δε συνοδεύοντες χωροφύλακες να κάμωσι χρήσιν των όπλων. Οι λαοπλάνοι ούτοι επήνεγκον πράγματι κλονισμόν, το κίνημα έδωκεν αφορμήν εις διακοίνωσιν εκ μέρους της Πύλης προς την κυβέρνησιν, εις ανακρίσεις και μετατόπισιν εντεύθεν εις Λάρισαν του 24ου πεζικού, διότι και τις των λοχαγών αυτού ετάρατεν εν τοις πρώτοις τους γεωργούς. Αλλά παρήλθεν εν βραχεί και ανεπιστρεπτί η εποχή εκείνη, καθ’ ην ηδύναντο δημαγωγοί μηδεμίαν επιστήμην μηδεμίαν ικανότητα έχοντες ή μόνον τερατώδεις υποσχέσεις και αντεθνικάς διαταράξεις φέροντες να σύρωσιν όπισθεν των αγέλης δίκην τον αγροτικόν πληθυσμόν. Οι δε χωρικοί κατενόησαν ήδη την αληθή κατάστασιν των και όσοι μεν ευπορούσι χρημάτων αγοράζουσι γαίας και καθίστανται ιδιοκτήται τέλειοι και ανενόχλητοι, όσι δε ενδέως έχουσιν εγκύπτουσιν εις τας εργασίας των και αφοσιούνται εις τον ιδιοκτήτην, όστις είναι ο φυσικός ατών προστάτης βοηθός, διότι αυτός χορηγεί αυτοίς χρήματα προς θεραπείαν των γεωργικών αναγκών των, αυτός ανοίγει επί πιστώσει και συγκαταβατιώς τας αποθήκας εν καιρώ σιτοδείας».
Η άγνωστη εξέγερση της Σκλάταινας
Αν και επιχειρήθηκε να εντοπιστεί ακριβής ημερομηνία της εξέγερσης αυτής τόσο σε σύγχρονες με το γεγονός πηγές όσο και σε μεταγενέστερες, κάτι τέτοιο δεν κατέστη δυνατό. Πάντως, τις πληροφορίες για την εξέγερση στη Σκλάταινα επιβεβαιώνει έμμεσα και η είδηση που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Παλιγγενεσία» στις 12 Δεκεμβρίου 1881, σύμφωνα με την οποία «μετεσταύθμευσεν εις Λάρισσαν το εν Τρικάλοις 24 πεζικόν τάγμα το υπό την διοίκησιν του αντισυνταγματάρχου κ. Στεφανάκου», προφανώς επειδή οι άντρες του είχαν συνταχθεί με το μέρος των εξεγερθέντων αγροτών.
ίμορο: Είδος φόρου που επιβαλλόταν στους αγρότες από το τουρκικό κράτος
Πληροφορίες αντλήθηκαν από: Ξεχασμένα πρωτοσέλιδα, ρεπορτάζ από τη νεοελληνική μικροϊστορία, Γιάννης Ράγκος, Εκδόσεις POLARIS…
ΣΗΜ: Το κείμενο και οι φωτογραφίες είναι από την «Μηχανή του Χρόνου»
