Ο λόγος, για τα διατηρητέα κτίρια. Δημόσια και ιδιωτικά. Αυτά που η παρουσία τους διαιωνίζει την αρχιτεκτονική παράδοση και όχι μόνο. Όμως λίγο παλιότερα, πριν ξεκινήσει αυτή η σημερινή ευαισθησία γύρω από τα παραδοσιακά οικήματα, η προσπάθεια επικεντρώνονταν στην ανάγκη συντήρησης (τελικά) και διάσωσης των μνημείων εκκλησιαστικών και αρχαιολογικών μνημείων του Νομού μας που έρχονται στην επιφάνεια είτε τυχαία, είτε στη διάρκεια συστηματικών ανασκαφών. Που είναι πολλά, και αξιόλογα. Χωρίς όμως την ανάλογη προβολή τους. Ενώ, παράλληλα είναι γνωστή και η περιπέτεια των αρχαιολογικών ευρημάτων του Νομού μας, που «φυγαδεύονται» -για λόγους προστασίας- και φιλοξενούνται σε άλλα Μουσεία, αφού μέχρι τώρα, δεν κατέστη δυνατόν να ικανοποιηθεί το αίτημα για την δημιουργία ενός Μουσείου και στην πόλη μας. Πάντως, είναι ενδιαφέρον να γνωρίσουμε πια χτίσματα και ποιοι τόποι εθεωρούντο αρχαιολογικοί σε όλο το Νομό Τρικάλων, το 1964 και με απόφαση του αρμόδιου υπουργού χαρακτηρίζονταν ως διατηρητέα, μπαίνοντας στην απαραίτητη διαδικασία και της ανάλογης προστασίας τους. Βέβαια, περισσότερο ενδιαφέρον είναι να δούμε, μέσα από αυτή την συνολική καταγραφή, ποια από τα μνημεία και τους χώρους αυτούς, παρέμειναν τελικά «διατηρητέα» και υπάρχουν και σήμερα και ποια πιθανόν εξαφανίστηκαν, είτε από την αδιαφορία της πολιτείας είτε από τις επιδρομές των αρχαιοκαπήλων. Ενώ το σίγουρο είναι ότι πολλά από αυτά παραμένουν εγκαταλειμμένα ή άγνωστα…
Στο φύλλο των «Τρικαλινών Νέων» της 13ης Δεκεμβρίου 1964 και με τον τρίστηλο τίτλο «Υπό του υπουργείου Προεδρίας – Ποια μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι του Νομού μας εκρίθησαν διατηρητέα», αναγράφονται τα εξής:
Δι’ αποφάσεως του υφυπουργού προεδρίας κ. Μυλωνά, κηρύχθηκαν ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία εις τον Νομό Τρικάλων τα κάτωθι: Τα εντός της πόλεως Τρικάλων λείψανα της αρχαίας πόλεως Τρίκκης (Ασκληπιείον). Το ψηφιδωτό δάπεδο νάρθηκας παλαιοχριστιανικής Βασιλικής κατά τον αυχένα, μεταξύ του κάστρου και του λόφου του Προφήτη Ηλία εις Τρίκαλα – Τα λείψανα τείχους του αρχαίου οχυρού Αθήναιον επί κορυφής υπεράνω της κωμοπόλεως Πύλης (Πόρτα παζάρ). Το Βυζαντινών χρόνων φρούριο Β.Δ. του χωρίου Γριζάνου. Τα ερείπια του βυζαντινού ναού προς νότο και εις απόστασιν 2 χιλιομέτρων του χωρίου Ζάρκου παρά την εθνικήν και των αρχών της εις Ζάρκον αγούσης οδού. Οι εντός της πόλεως των Τρικάλων μεταβυζαντινοί ναοί της Φανερωμένης, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Γεωργίου.
Τα αρχαία τείχη και ο εκτός και παρ’ αυτά χώρος της αρχαίας πόλεως Πελινναίον ή Πέλινα κατά την θέσιν «Παλαιοπηγαδάκι» και «Ζουρ Παπά» Β. του χωρίου Πετρόπορος ως και ο εντός του χωρίου τούτου αρχαίος Τύμβος (Μαγούλα). Τα τείχη και άλλα αρχαία λείψανα» επί του υψώματος «Μικρό βουνό» ύπερθεν του χωρίου Κλοκωτός, αποδιδόμενον εις την αρχαία πόλιν Φαρκαδόνα. Δύο αρχαίοι ακροπόλεις (κάστρα) παρά το χωρίο Νεοχώριον (αρχαία Οιχαλία). Τα εις την περιοχή του χωρίου Αγρηλιά (Π. Σμόλια και Νέα Σμόλια), τρία κάστρα ήτοι αρχαίαι ακροπόλεις εν θέσει «Βροντισμένη», «Κάστρο της Ωριάς» και παρά το οικισμό Κουμαριά. Το ύψωμα του Προφήτη Ηλία ύπερθεν του χωρίου Ζάρκου εφ’ ου αρχαία πολυγωνικά τείχη και άλλα λείψανα της αρχαίας πόλεως Φαϋττός. Ο Ν.Δ. του χωρίου Ζάρκου γήλοφος μεγάλου προϊστορικού συνοικισμού γνωστός υπό το όνομα «πλατεία Μαγούλα».
Τα λείψανα της αρχαίας πόλεως «Φύκα» επί υψώματος παρά το χωρίο Φήκη. Αρχαία λείψανα μεταξύ των χωρίων Πιαλεία (Λεπενίτσα) και Ξυλοπάροικο αποδιδόμενα εις την αρχαία πόλη Πιαλεία και δη το ύψωμα Παλαιόκαστρο (υψ. 400 μ.) και τα εν τη κάτωθεν αυτού θέσιν «φτελιά» αρχαία λείψανα. Τα αρχαία λείψανα παρά το χωρίον Ελληνόκαστρο «Κούρσεβο». Τα αρχαία λείψανα παρά το χωρίον Διαλεχτόν «Σκούμπος» (Φαλώρεια). Αρχαία λείψανα επί υψώματος 820 μ. μεταξύ των χωρίων Σαρακίνα και Διάβα (Πρεβέντας). Τα αρχαία λείψανα παρά το χωρίον Οξύνεια (Μερίτσα). Αρχαία λείψανα μεταξύ του χωρίου Νικλήτσι και Μεγάρχη. Αρχαία λείψανα παρά το χωρίον Ελάτη, αποδιδόμενα εις την αρχαίαν πόλιν Πίτναιον. Αρχαία λείψανα παρά το χωρίον Αρδάνι Β. των Τρικάλων. Το ύψωμα Καστρί Ν. του χωρίου Πηνειός (Ζάρκο Μαρί) και κατά την δεξιάν όχθην του Πηνειού εις τα όρια των Νομών Τρικάλων και Λαρίσης όπου τείχη της αρχαίας πόλεως Αστραγον. Επιπλέον η παρά την όχθην του Πηνειού πεδινή λωρίς δυτικώς του υψώματος μέχρι της θέσεως «Μύτικας» η περιοχή του Νομού – Ταξιαρχών και η ανατολική του υψώματος πεδινή λωρίς μέχρι του Αγίου Γεωργίου».
Τι γίνονται όλα αυτά;
Αυτή είναι η καταγραφή των μνημείων και αρχαιολογικών χώρων του Νομού μας, που έγινε πριν πολλά χρόνια και καταγράφεται στην απόφαση της Προεδρίας του 1964. Κι ασφαλώς από τότε θα προστέθηκαν και πολλά άλλα. Το ερώτημα που μπαίνει αυθόρμητα είναι: Υπάρχουν άραγε όλα αυτά τα αρχαία χτίσματα και οι χώροι η κατέρρευσαν και κατελήφθησαν; Εκτός βέβαια των πολύ γνωστών, όπως του Ασκληπιείου, που βρίσκονται υπό την άμεση επίβλεψη και της αρχαιολογικής υπηρεσίας.
Ασφαλώς για πρώτη ίσως φορά, το 1964, οι Τρικαλινοί πληροφορήθηκαν, χάρη στην απογραφή αυτή, πόσα και ποια αρχαία μνημεία υπάρχουν στην πόλη και τον Νομό Τρικάλων. Πολλά από τα οποία ή αγνοούν ή και έχουν λίγο ακουστά. Ενώ είναι πολύ αξιόλογα και άξια προστασίας.
Εντύπωση εξάλλου κάνει στον αναγνώστη αυτού του καταλόγου των αρχαιοτήτων του Νομού, η διασπορά τους σε κάθε άκρη του Νομού μας. Γεγονός που επιβεβαιώνει ότι η περιοχή Τρικάλων, υπήρξε κατά την αρχαιότητα σημαντικότατο κέντρο πολιτισμού και ανάπτυξης. Κάτι που επιβεβαιώνει και την επιλογή της αρχαίας Τρίκκης, από τον Ασκληπιό για να δημιουργήσει το πιο παλιό, αλλά και πιο περίφημο από τα κέντρα ιατρικής περίθαλψης, τα Ασκληπιεία, της αρχαιότητας. Και που παραμένει ακόμα θαμμένο βαθιά στα έγκατα της Τρικαλινής γης.
Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης
