Πολλά έχουν γραφεί κατά καιρούς για το «δαίμονα του τυπογραφείου» εξ αφορμής κάποιου άθλου του. Πρόκειται για ένα «διαβολάκο» που χωμένος σε κάποια σκοτεινή γωνιά του τυπογραφείου ενεδρεύει για να βάλει την ουρά του, μόλις αντιληφτεί κάποια απροσεξία ή αφηρημάδα του τυπογράφου με αποτέλεσμα να γίνονται λάθη στις εφημερίδες ή περιοδικά, που είναι γνωστά ως «λάθη τυπογραφικά».
Ο πρώτος που ανακάλυψε τον διαβολάκο του τυπογραφείου είναι ένας δυτικός καλόγηρος του οποίου το όνομα δεν διασώθηκε. Ο ανώνυμος αυτός καλόγηρος είχε εκτυπώσει γύρω στα 1500 μ.Χ. μια πραγματεία του εναντίον του Παπισμού, αλλά το βιβλίο του περιείχε πάμπολλα λάθη. Για να τα δικαιολογήσει ο ευσεβής καλόγηρος απέδωσε τα λάθη στον Σατανά ο οποίος «δεν έπαυε να διευθύνει με την ουρά του τας χείρας του στοιχειοθέτη, ώστε να γίνει το βιβλίο δυσειδέστατον». Και αυτό γιατί ο δαίμονας ήθελε να ματαιώσει τον καρπό τον οποίο θα έδρεπαν από το βιβλίο οι ευσεβείς.
Έτσι επινοήθηκε ο δαίμων του τυπογραφείου και για να τον εξορκίζουν, όταν επρόκειτο να τυπωθεί βιβλίο ή περιοδικό θρησκευτικού περιεχομένου, οι καλόγηροι — τυπογράφοι των μοναστηριών, που είχαν αποκτήσει τυπογραφεία, απήγγειλαν ειδικό ευχολόγιο κατά τη διάρκεια ειδικού τελετουργικού που είχε καθιερωθεί για το σκοπό αυτό.
Αυτή είναι η ιστορική αρχή του «δαίμονα του τυπογραφείου» στον οποίον επιρρίπτονται κατά κανόνα όλα τα λάθη, που βλέπουν το φώς σε εφημερίδες, περιοδικά, ακόμα δε και σε βιβλία και από τα οποία τα περισσότερα είναι ευτράπελα, χωρίς εν τούτοις να λείπουν και τα τραγικά.
Αν και καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια να αποφεύγονται τα λάθη, κάποτε όμως αυτά κατορθώνουν και ξεφεύγουν. Μια αιτία είναι η βιασύνη στη δουλειά. Οι τυπογράφοι παλαιότερα, οι λινοτύπες αργότερα, εργάζονταν με νευρικότητα, με αγωνία και με βία. Έπρεπε να στοιχειοθετήσουν την ύλη που χρειάζεται η εφημερίδα μέσα σε τακτή ώρα. Και η υλη δίδεται όχι κανονικά αλλά όπως έρχεται στη σύνταξη. Και πάνω στη βιασύνη σκοντάφτει ο τυπογράφος ή ο διορθωτής.
Μια άλλη επίσης βασική αιτία είναι τα κακογραμμένα χειρόγραφα. Οι στοιχειοθέτες όταν δεν βγάζουν τα χειρόγραφα πηδούν τη δυσανάγνωστη λέξι ή φράση και φορτώνουν έτσι το ξεστράβωμα στον συντάκτη διορθωτή. Άλλες φορές στοιχειοθετούν τη γριφώδη λέξη ή φράση όπως αυτοί τη βγάζουν και αν δεν το προσέξει ο διορθωτής την επομένη γελάει και το παρδαλό κατσίκι!! Οι μοναδικοί που δεν γελούν σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι οι υπεύθυνοι του τυπογραφείου και συντάκτες διορθωτές. Γιατί ο «διαβολάκος» εξαφανίζεται και αφήνει τα θύματά του να πληρώσουν τις ζαβολιές του.
Παλαιότερα οι τιμωρίες που επιβάλλονταν στους φταίχτες στοιχειοθέτες ήταν αυστηρές. Κάποτε δε ο πρώτος στοιχειοθέτης θρησκευτικού έντυπου, εξαφανίστηκε, γιατί το έντυπο αυτό όταν εξεδόθη το 1590 από τον Πάπα Σίξτο Ε’ είχε πάμπολλα λάθη. Και για μεν τους ευσεβείς και θρησκόληπτους τα λάθη στον διαβολάκο αναζητήθηκαν ευθύνες και στο τυπογραφείο, οπότε ο πρώτος στοιχειοθέτης εξαφανίστηκε χωρίς μάλιστα να ζητήσει να πληρωθεί τα ημερομίσθια της τελευταίας εβδομάδος. Η εξαφάνιση αυτή υπήρξε αφορμή να υποστηριχθεί ότι ο εξαφανιστείς ήταν ο διάβολος που έσπευσε να εξαφανιστεί για να μην τον βρει στο τυπογραφείο η ανακάλυψη της επεμβάσεως του.
Ο διαβολάκος του τυπογραφείου δεν έχει προτιμήσεις. Δρα σε όλους τους χώρους και όπου υπάρχουν τυπογραφεία, είτε μεγάλα είναι είτε μικρά! Βάζει την ουρά του σε όλα τα κείμενα και σε οποιαδήποτε γλώσσα και αν είναι γραμμένα, αρέσκεται να αλλάζει γράμματα, ώστε να αλλοιώνεται η λέξη, να μπερδεύονται αράδες σε σημείο να γίνεται αγνώριστο το κείμενο ή ακόμα και να μπερδεύει τα θέματα. Από την δραστηριότητα αυτή του «διαβολάκου», του τυπογραφείου, θα παραθέσω μερικά χαρακτηριστικά λάθη, από τα όποια άλλα διάβασα, άλλα είναι εμπειρία από την επαγγελματική μου απασχόληση και άλλα από αφηγήσεις συναδέλφων.
Ο δημοσιογράφος καθημερινά δίνει εξετάσεις στους αναγνώστες του. Τα κείμενά του διαβάζονται από όλους και σχολιάζονται ποικιλοτρόπως. Σαν άνθρωπος όμως κάνει κι’ αυτός λάθη. Λάθη, που οφείλονται πιότερο στο επείγον της δουλειάς και στον εκνευρισμό, που επικρατεί συχνά σε κάθε εφημερίδα. Τα πιο πολλά όμως γίνονται κατά την διόρθωση των δοκιμίων από αβλεψία τόσο των δημοσιογράφων όσο και των τυπογράφων.
Συνήθισαν όλοι να τα αποδίδουν στον… δαίμονα του τυπογραφείου. Και είναι αυτός ο δαίμονας τόσο… σκανδαλιάρης, ώστε σκαρώνει τα πιο απίθανα και τα πιο τραγικά λάθη, τα γνωστά «μαργαριτάρια».
Δημοσιεύουμε τις αναμνήσεις δύο αείμνηστων συναδέλφων, του Θεοδώρου Δημόπουλου και του Αλέκου Κορδαλή, όπως δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Τρικαλινά Νέα».
*****
Κανένας αλάθητος σήμερα. Τα λάθη σωρό γίνονται «είτε ηθελημένα, είτε αθέλητα. Και από τον κανόνα αυτόν κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει, πολύ δε περισσότερο και οι δημοσιογράφοι και τυπογράφοι, που σε κάθε εφημερίδα εργάζονται. Και οφείλονται άλλοτε στη βιασύνη της εργασίας τους, άλλοτε στην απροσεξία τους, άλλοτε σε μη εξακριβωμένες πληροφορίες και άλλοτε στην απροσεξία της τοποθέτησης, των τίτλων των κειμένων. Και το αποτέλεσμα φανερό. Να γελούν οι αναγνώστες, παρεξηγήσεις να γίνονται και στο εδώλιο του κατηγορουμένου να κινδυνεύουν δημοσιογράφοι και τυπογράφοι να καθίσουν.
Ο κάθε δημοσιογράφος και τυπογράφος κάθε εφημερίδος πολλά τέτοια λάθη θα έκανε και θα διαπίστωσε. Γιατί καμιά εργασία χωρίς λάθη και τέλεια γίνεται. Αλλά ούτε αποφεύγονται, ούτε και περιορίζονται. Σαν να είναι και αυτά αναγκαία να γίνονται για να προκαλούν την θυμηδία, το γέλιο και την ειρωνεία των αναγνωστών…
Στα τόσα χρόνια που χρησιμοποιήθηκα στις τοπικές εφημερίδες σαν δημοσιογράφος διάβασα πολλά, έπαθα περισσότερα από «θετικές» πληροφορίες και πολλά ο ίδιος διέπραξα. Και όσα από αυτά θυμάμαι, θα τα αναφέρω σε συνέχεια.
*********
Στο επίσημο πρόγραμμα της γιορτής της 25ης Μαρτίου αναγράφονταν πως θα χοροστατούσε στη Δοξολογία ο τότε Σεβασμιότατος και το απόγευμα θα γινόταν λαϊκοί χοροί με συμμετοχή μαθητριών και κοριτσιών των γύρω χωριών με τοπικές ενδυμασίες. Βάσει του προγράμματος και χωρίς να εξακριβώσω και το πρώτο και το δεύτερο, έκανα το ρεπορτάζ και δημοσιεύτηκε. Το πρωί όμως της επομένης δέχτηκα τηλεφωνικώς και προσωπικά τις ειρωνείες πολλών για τα ψεύδη, που έγραψα!! Μου έγινε μάθημα και από τότε περισσότερο προσέχω.
*********
Βαρύς ο χειμώνας το Δεκέμβριο εκείνο και μάλιστα μια δυο ημέρες προ των Χριστουγέννων. Τα χιόνια πολλά και το κρύο αφόρητο. Εργαζόμουν τότε στην «Ελευθέρα Γνώμη» και ο μακαρίτης συνάδελφος μου Απόστολος Μπακοβασίλης στην «Έρευνα». Κάποιος «φίλος» μας σερβίρισε την καταπληκτική είδηση πως λύκοι πάνω από την Καλαμπάκα κατασπάραξαν τρεις μαθητές του γυμνασίου Καλαμπάκας φεύγοντας μέσα στα χιόνια για να πάνε στο χωριό τους να κάνουν Χριστούγεννα.
Αμέσως εμείς τηλέφωνο στην Χωροφυλακή να μας επιβεβαιώσει την πληροφορία. Δεν μας την επιβεβαίωσε αλλά ούτε και την διάψευσε. Ήταν όμως μια τέτοια «συγκλονιστική» είδηση, που έπρεπε να γραφεί, έστω και αν διαψεύδονταν την επομένη!! Γράφτηκε στις εφημερίδες τις τοπικές σε… τρίστηλο και παρατραβηγμένη, εγώ δε ως ανταποκριτής τότε στις εφημερίδες «Ελληνικός Βορράς» Θεσσαλονίκης «Καθημερινή», «Βραδυνή» των Αθηνών και «Ταχυδρόμο» και «Θεσσαλία» του Βόλου την μετέδωσα και σ’ αυτές. Οποία όμως η έκπληξη μας όταν το βράδυ το BBC του Λονδίνου μετέδωσε την πληροφορία στην Ελληνική του εκπομπή. Την επομένη τόσο εγώ όσο και ο Αποστόλης Μπακοβασίλης δεχτήκαμε την ψυχρολουσία της διάψευσης και της βεβαίωσης ότι οι τρεις γυμνασιόπαιδες έχαιραν στο χωριό τους άκρας υγείας και ξεκοκάλιζαν μάλιστα νοστιμότατο χοιρίδιο!!
*********
Μια μνηστεία στην «Ελευθέρα Γνώμη» είχε και αυτή μια σοβαρή περιπέτεια που παρά λίγο να με καθίσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Δημοσιεύτηκε η μνηστεία για δυο καλά και ευυπόληπτα της πόλεως πρόσωπα. Από απροσεξία όμως του τυπογράφου σαν υπέρτιτλος μπήκαν οι λέξεις «τραγικόν δυστύχημα» αφαιρεθείσες, από άλλο κείμενο. Και το πρωί κατέφθασαν εξοργισμένοι και απειλητικοί οι μνηστευθέντες, αλλά και οι συγγενείς τους έτοιμοι να με ξυλοκοπήσουν!! Ευτυχώς & τη φορά αυτή το… γλύτωσα με την υπόσχεση πως θα επανορθώσω το λάθος στην επομένη έκδοση.
*********
Στην ίδια εφημερίδα έγινε και αυτό που θα αναφέρω: Είχαν προκηρυχθεί τη χρονιά εκείνη βουλευτικές εκλογές. Και μεταξύ των υποψηφίων στο νομό μας του κόμματος Μαρκεζίνη ήταν και ο συμπολίτης μας Αθανάσιος Μυλωνάς ή Αμερικάνος. Και επειδή όλοι οι υποψήφιοι δημοσίευαν και την φωτογραφία τους, έφερε και ο Θανάσης μια ωραία φωτογραφία —ήταν στα πραγματικά νιάτα του τότε— προς δημοσίευση. Και δημοσιεύτηκε, αλλά και αυτού ο δαίμονας του τυπογραφείου δεν έβαλε μόνο τη ουρά του, άλλα και τα πόδια και τα κέρατά του, ώστε η αναγγελία της υποψηφιότητας του φίλου μου να δημοσιευθεί ως ακολούθως: «Αφθώδης πυρετός» ο υπέρτιτλος και συνέχεια: «Αθανάσιος Μυλωνάς υποψήφιος του Μαρκεζινικού Κόμματος». Το πως γλύτωσα και τη φορά αυτή το ξύλο από τον μαινόμενο με το δίκαιο υποψήφιο Μυλωνά, είναι θαύμα!! Τι είχε όμως συμβεί; Τις ήμερες εκείνες είχε παρουσιαστεί αφθώδης πυρετός στα ζώα της περιφερείας μας και ο τίτλος «αφθώδης πυρετός» του σχετικού κειμένου μπήκε στην υποψηφιότητα του Αμερικάνου!! Για πολλά χρόνια μετά ο φίλος Θανάσης εξέφραζε το πικρό του παράπονο πως αν δεν έμπαιναν εκείνες οι λέξεις «αφθώδης πυρετός» θα ήταν σίγουρα βουλευτής!!
*********
Από τη Μαγουλίτσα Καρδίτσας με πληροφόρησαν μια ημέρα πως η γυναίκα του τότε προέδρου της κοινότητος πέθανε και σε συνέχεια από τη λύπη του για το χαμό της συμβίας πέθανε!! και ο Πρόεδρος. Στην πραγματικότητα δεν είχε πεθάνει, άλλα τον πέθανα εγώ με όσα την επομένη έγραψα για τον θάνατό του. Και την επομένη στο γραφείο μου ο πρόεδρος, ορθόστητος και λεβέντης, άλλα και απειλητικός.
— Με γνωρίζεις; μου είπε.
— Όχι, του απάντησα.
— Είμαι ο πρόεδρος, που τον πέθανες χθες με τη πληροφορία σου μου είπε. Βλέπεις πως αναστήθηκα!! Θέλω να διαψεύσεις τα όσα έγραψες για να μη έλθουν και άλλοι στο σπίτι μου για συλλυπητήρια. Αλλά και το σπουδαιότερο, γιατί μου έκανες και μια άλλη ζημιά. Πήγα σήμερα στο Δημόσιο Ταμείο να εισπράξω ένα ένταλμα και δεν με πλήρωσαν. Μου είπαν μάλιστα πως ο πρόεδρος της κοινότητας πέθανε. Το γράφουν οι εφημερίδες! Τους έδειξα και τη σφραγίδα της κοινότητος, αλλά που αυτοί να πιστέψουν. Μόνο με διάψευση από τις εφημερίδες θα πιστέψουμε πως δεν πέθανες!! Τη επομένη έγινε η διάψευση και έτσι ο τότε πρόεδρος της Μαγουλίτσας πήρε τα χρήματα από το Δημόσιο Ταμείο!!
Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης
