Στην πολιτεία των Νεκρών
ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΤΟ… ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ
Το 1969 ο αείμνηστος Αλέκος Κορδαλής, με το ψευδώνυμο «Άργος», έκανε ρεπορτάζ για τα «Τρικαλινά Νέα» στο… Α’ νεκροταφείο Τρικάλων! Βέβαια υπήρξε και αντίδραση γι’ αυτό το ρεπορτάζ. Λίγο μακάβριο αλλά αξίζει τον κόπο. Διαβάστε το.
Το ρεπορτάζ δεν πρέπει να περιορίζεται μονάχα μεταξύ των ζώντων και θέματα και ανάγκες μονάχα αυτών να θίγονται». Το ρεπορτάζ πρέπει και στα… Νεκροταφεία να επεκτείνεται. Γιατί και αυτά έχουν τις ανάγκες των, αλλά και γιατί εκεί σαν περιπλανηθείς στους διαδρόμους τους, ανάμεσα από τάφους προσφιλών σου προσώπων, αλλά και φίλων και γνωστών σου, πολλά ωραία περασμένα θα θυμηθείς και αναφέροντας τα ονόματα των, τους κάνεις ένα υποχρεωτικό ευλαβικό μνημόσυνο…
Αυτό το ρεπορτάζ — επίσκεψη έκανε ο υποφαινόμενος στο Α’ Νεκροταφείο της πόλεώς μας, ακλουθώντας την οδό… Αναπαύσεως, που κάποια ημέρα και όσοι σήμερα ζούμε, εκεί θα μάς οδηγήσει. Στον τόπο αυτό, όπου «ουκ έστι οδύνη ή οδυρμός, αλλά ζωή ατελεύτητη» και… ξάπλα αιώνια!
Το θαυμάσιο περίφραγμα του Νεκροταφείου μας με τα πανύψηλα -πένθιμα σύμβολά του — τα κυπαρίσσια, σε εντυπωσιάζουν. Και όσο προς την 
Πολιτεία των Νεκρών πλησιάζεις, τόσο συνέρχεσαι και λογικεύεσαι. Σ’ αφήνει αδιάφορο η μέριμνα της ζωής και θυμάσαι τότε πολλά σαν με ευλάβεια αγναντέψεις και επισκεφθείς τους τάφους. Θα θυμηθείς το «που ο χρυσός και ο άργυρος…» και τόσα άλλα, που στη ζωή τόσο κυνηγάμε, προκλητικά αδιαφορώντας για την ευποιία, την καλοσύνη, την Αγάπη προς όλους.
Και προτού μπεις στο κυρίως χώρο των Νεκρών αντικρίζεις με ευλάβεια τον χώρο του Στρατιωτικού Νεκροταφείου, όπου κοιμούνται τον αιώνιο ένδοξο ύπνο τους αξιωματικοί και στρατιώτες που έπεσαν για την Ελευθερία της Πατρίδας και για την δική μας την καλύτερη και αδούλωτη ζωή…
Οι τάφοι τους απέριττοι και περιποιημένοι. Λάμπουν όμως από τη Δόξα και τα Τρόπαια, που αυτοί, που βρίσκονται εκεί μέσα, ύψωσαν πανώρια, περίλαμπρα .και καταυγάζουν σαν φωτεινότατη εθνική φωτοβολίδα, το κλέος της νεώτερης Ελλάδος. Λάμπουν οι τάφοι αυτοί των ηρώων Στρατιωτικών μας, οι οποίοι από τα βάθη της γαλήνης και της ψυχικής ηρεμίας των, γιατί επιτέλεσαν το θαμαστότερο προς το Έθνος καθήκον τους, μας καλούν πάντα να είμεθα έτοιμοι και πρόθυμοι στην ακατάλυτη εθνική προσταγή «αμύνεσθαι περί Πάτρις…»
Στο Νεκροταφείο όμως αυτό χρειάζεται περισσότερη περιποίηση να του γίνει. Γιατί το κοιμητήριο και οι τάφοι των ηρώων Στρατιωτικών, πιο επιβλητικά πρέπει να είναι, πιο περιποιημένα. Να σελαγίζουν και να φωτοβουλούν. Γιατί εκεί μέσα βρίσκονται οι ΑΘΑΝΑΤΟΙ, οι πατέρες μας, τα παιδιά μας, που την ψυχή τους θυσίασαν στο βωμό της Πατρίδος για να ζούμε ημείς οι επιζώντες ελεύθεροι, άλλα και περήφανοι γι’ αυτούς.
Η είσοδος στο κυρίως Νεκροταφείο μας σε εντυπωσιάζει. Περιποιημένη, καλαίσθητη. Δεν σε τρομάζει, όπως πρώτα, ούτε σου δημιουργεί το άμεσο δέος διαβαίνοντας την. Σε προδιαθέτει μάλιστα να την διαβείς άφοβα. Και είναι έργο του Δήμου μας, του οποίου το σχέδιο έγινε από τον αρχιτέκτονα Κεντρωτή, που προ ετών υπηρετούσε στο εδώ Πολεοδομικό Γραφείο και υστέρα από επιθυμία του δημάρχου Μάτη. Είναι η πιο πρωτότυπη Πύλη, που δεν συναντιέται σε νεκροταφείο άλλης πόλεως στην Ελλάδα, συμβολίζει δε την σχετική ρήση της στενής πύλης, γιατί αυτή οδηγεί στην Βασιλεία των Ουρανών.
Μπαίνω στο χώρο του Νεκροταφείου όχι από την στενή Πύλη γιατί ακόμα —πιστεύω πως δεν ήρθε η ώρα μου. Μπαίνω από την πλατύτερη —πύλη— γιατί 
υπάρχουν δύο. Και δεν «εγκαταλείπω κάθε ελπίδα» επανόδου στην επίγεια ζωή. Ξεύρω πως τελειώνοντας το ρεπορτάζ θα ξαναγυρίσω στην όμορφη πόλη μας, στο σπίτι μου, στο γραφείο μου Μπαίνω με θάρρος να γνωρίσω την Πολιτεία των Νεκρών μας, των προσφιλών μου δικών μου νεκρών, των φίλων μου, που η Μοίρα των ήταν να μάς φύγουν γρήγορα… Αιώνια ας είναι η μνήμη των…
Πρώτα με τραβά ο κοινός μαρμάρινος τάφος των Ιεραρχών μας, που της πόλεώς μας και της περιφερείας ήσαν οι θρησκευτικοί Αρχηγοί. Και πάνω στην πλάκα διαβάζω τα ονόματα των
ΠΡΟΚ. ΚΟΥΚΟΥΛΑΡΗΣ 1894—1904
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ 1907—1914
ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΘΩΜΑΣ 1914—1945
ΔΩΡΟΘΕΟΣ ΝΑΣΚΑΡΗΣ 1952—1959
Πόσα και πόσα δεν πρόσφεραν οι αείμνηστοι αυτοί στην πόλη μας, στα χωριά μας. Ανύψωσαν το θρησκευτικό μας συναίσθημα. Βοήθησαν φτωχούς και ασθενείς. Μάς όπλισαν χριστιανικά και εθνικά. Μας χάρισαν έργα ευποιίας — διδακτήρια και τόσα άλλα. Κάποιο όμως κοινό μνημόσυνο αυτών ακόμα δεν έγινε. Κάποια μεταθανάτιος εκδήλωση τιμής και ευγνωμοσύνης για όσα υπέρ της Θρησκείας και της Πολιτείας πρόσφεραν από την πόλη τούτη για την οποία τόσο εργάστηκαν δεν εκδηλώθηκε. Μήπως δεν το αξίζουν;
Σ’ άλλο μαρμάρινο τάφο διαβάζω:
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ 1879—1936
Μια στρατιωτική και πολιτική φυσιογνωμία της Ελλάδος, που διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο τόσο στους απελευθερωτικούς πολέμους της χώρας μας, όσο και στα πολιτικά της πράγματα. Βέρος Τρικαλινός αγάπησε και Κείνος την πόλη του Ληθαίου και ότι μπόρεσε πρόσφερε στην Πατρίδα πρώτα και στην πόλη του και περιφέρειά του ύστερα. Πολλές και καλές είναι οι αναμνήσεις των παλαιοτέρων γι’ αυτόν, που τον γνώρισαν σαν ήρωα αξιωματικό στο πεδίο της μάχης, και σαν εθνικό μαχητή στην πολιτική κονίστρα. Ευτύχησε ν’ ανέλθει στα ύπατα αξιώματα —Αντιβασιλεύς— και να σεμνόνεται η πόλις μας για το άξιο αυτό τέκνο της.
Ο τάφος του αειμνήστου Κονδύλη είναι απέριττος. Φανερώνει ταπεινότητα και σεμνότητα, όπως ταπεινός και σεμνός ήταν και Κείνος Μπροστά σ’ άλλους πλησίον του καλλιμάρμαρους, αυτός είναι μικρός, ασήμαντος. Μια κίνηση άρχισε από καιρό για προτομή του — ανδριάντα, μα ακόμα τίποτε. Και πέρασαν από τότε 33 ολόκληρα χρόνια.
Πιο πέρα θα βρεθείς στον Τάφο, που αναπαύονται τον αιώνιο ύπνο Τους οι δημοτικοί άρχοντες, που τόσα πρόσφεραν και τόσο εργάστηκαν για τον· εκπολιτισμό της πόλεως μας. Οι πρώτοι πολίτες που ανάμεσα από αντιξοότητες, πίκρες και στενοχώριες, και τα ελάχιστα μηχανικά μέσα της εποχής τους, πέτυχαν να κάνουν την πόλη μας γραφική, ελκυστική -και επιθυμητή στους τουρίστες και εκδρομείς. Είναι οι συντελεστές της αναδημιουργίας και του εκπολιτισμού τούτης της πόλεως την οποία σήμερα ημείς οι επιζώντες χαιρόμαστε και καμαρώνουμε,
Σκύβω ευλαβικά στις μαρμάρινες πλάκες και διαβάζω τα ονόματα τους.
ΓΕΩΡ. ΚΑΝΟΥΤΑΣ
ΠΑΝ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗΣ
Χρ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗΣ
ΣΤΕΦ. ΠΑΛΛΑΝΤΖΑΣ
(ο τάφος του αειμνήστου Θ. Θεοδοσοπούλου βρίσκεται στον οικογενειακό τάφο των Θεόδοσοπουλαίων).
***
Προχωρώντας στο εσωτερικό του Νεκροταφείου χαίρεσαι την καθαριότητα και τάξη, τους διαδρόμους και εντυπωσιάζεσαι από το λευκό μάρμαρο. Η απογευματινή αύρα κάνει να σείονται οι ψηλοκορφές των κυπαρισσιών και το θρόισμά τους λες και είναι απόκοσμο κουβεντολόγι των ψυχών των δικών σου προσώπων, των τόσων φίλων και συμμαθητών σου, που σε καλωσορίζουν και σε ευχαριστούν για την ευλαβική επίσκεψι, που τους έκανες…
Και σταματώ και εγώ μπροστά σε τόσους τάφους. Διαβάζω πάνω στην επιτύμβια πλάκα τα ονόματα και όλα μου επαναφέρουν αναμνήσεις από τη ζωή τους στην πόλη μας, από την εργασία τους, από την παρέα ή τα μαθητικά χρόνια.
Μπροστά στον τάφο του παλαιού μου συμμαθητή Σωτηρίου Δερπανοπούλου σταματώ, βλέπω στη φωτογραφία την γαλήνια του μορφή και η ιστορία των μαθητικών μας χρόνων ξαναζεί μέσα μου… Το ίδιο μου συμβαίνει και με τη μορφή των συμμαθητών Λάλου και Μαίρης Πελέκη, που βρήκαν τον θάνατο αδελφωμένοι στη θάλασσα του Φαλήρου στις 28)7)1931…
Και προχωρώντας σε τάφους βλέπω φωτογραφίες άλλων γνωστών μας αειμνήστων συμπολιτών, που νομίζεις πως ζουν.. Του αειμνήστου Χρήστου Πανουργιά, Μιχ. Λάσχου, Γεώρ. Ήλ. Παπαϊωάννου, Βας. Παπαπολύζου, Ζαχ. Ζαχαριάδη. Κων. Τυρογιάννη, Κίμωνα Μπάρδα, Έξαρχαίων, Μαντζαραίων, Βάσου και Τάσου Κλειδωνά, Μιχ. Παντελιδάκη Σπύρου Αλεξιάδη, Σπύρου Βασδέκη, Χατζηγωγαίων με τον αείμνηστο Γοργία και τόσων άλλων συμπολιτών, που αποτελούν την πένθιμη πολιτεία των νεκρών.
***
Οι πολλοί μαρμάρινοι τάφοι στο Α’ Νεκροταφείο τελειώνουν και όσο προχωρείς δυτικά στο βάθος του βρίσκεσαι μπροστά σε ταπεινούς τάφους Τρικαλινών, που δεν τους στολίζει το μάρμαρο της Πεντέλης, παρά μονάχα ένας ξύλινος σταυρός, κάγκελα απλά και τους σκεπάζει της ίδιας ποιότητος χώμα. Στους τάφους όμως αυτούς τους απλοϊκούς κάθε τόσο θα δεις τους επιζώντες δικούς των νεκρών να τρέχουν να τους ποτίζουν με λουλούδια και να τούς ποτίζουν με δάκρυα, πολλά δάκρυα…
Κάθε τρία χρόνια οι τάφοι αυτοί εξαφανίζονται και καταλαμβάνονται από άλλους και τα οστά τοποθετούνται στο οστεοφυλάκιο. Και αυτός ο… διαχωρισμός υπάρχει και μετά θάνατο. Άλλων η ανάμνηση να προβάλλεται και να ζωντανεύει από καλλιμάρμαρους τάφους και άλλων να σβήνει μετά τριετία και να παίρνουν τον δρόμο της εξορίας προς οστεοφυλάκιον, στο οποίο όσο να ψάξεις μερικές φορές θα δυσκολευτείς να βρεις τα οστά των προσφιλών σου νεκρών
***
Γενικότερα όμως η κατάστασις στο Α’ Νεκροταφείο είναι ικανοποιητική. Παρουσιάζει τάξη και ευρυθμία, καθαριότητα και νοικοκυροσύνη. Είναι από τα Νεκροταφεία που τιμούν την Δημοτική μας Αρχή, από κείνα που αποτελούν κόσμημα στην πόλη μας.
Οι μικροανάγκες, που παρουσιάζει και αυτές συν τω χρόνω θα ξεπεραστούν. Το ενδιαφέρον από τον Δήμο υπάρχει. Και όταν τόσο θερμό και έντονο υπάρχει, δεν είναι δυνατόν παρά οι ανάγκες αυτές να καλυφθούν.
Το αυτό ενδιαφέρον και αν εκδηλωθεί και για τα Νεκροταφεία της Αγίας Μονής, του Αγίου Κωνσταντίνου και της Ζωοδόχου Πηγης, και αν και αυτά ευπρεπέστερα γίνουν, τότε θα μπορούμε με υπερηφάνεια να πούμε πώς τιμάμε επάξια τους προσφιλείς μας νεκρούς και για την δική μας τελευταία κατοικία ενδιαφερόμαστε.
***
Μακάβριο μπορεί να πούνε πολλοί πως είναι το… ρεπορτάζ σε νεκροταφεία. Ίσως άλλοι να υποστηρίξουν και…·ιεροσυλία, συνάδελφοι μου δε πως άρχισα να μυρίζω… χωματίλες, Το ένοιωθα όμως υποχρεωτικό. Πρώτα γιατί αξίζουν και οι Νεκροί —είτε προσφιλή μας πρόσωπα είναι, είτε γνωστοί συμπολίτες— κάποιου ευλαβικού νοερού έστω μνημόσυνου άλλα και τα Νεκροταφεία περισσότερης προσοχής και μεγαλυτέρου ενδιαφέροντος. Γιατί κάποια ημέρα όλοι θα επακολουθήσουμε την οδό Αναπαύσεως και όλοι εκεί θα κοιμηθούμε τον αιώνιο ύπνο είτε σε καλλιμάρμαρους τάφους, είτε σε τόσο απλούς και φτωχικούς…
*****
Σχετικώς με το ανωτέρω ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Νέα Πολιτεία» εδημοσιεύθη το εξής κείμενο:
Λυρική περιγραφή του…·νεκροταφείου της πόλεώς του επιχειρεί συνάδελφος των «Τρικαλινών Νέων». Ως δε εξηγεί «…το ρεπορτάζ δεν πρέπει να περιορίζεται μονάχα μεταξύ των ζώντων και θέματα και ανάγκες αυτών να θίγονται. Το ρεπορτάζ πρέπει και στα νεκροταφεία να επεκτείνεται». Φαίνεται ότι ο εκ Τρικάλων συνάδελφος μετέβη στον τόπο της παντοτινής αναπαύσεως για να ερευνήσει τα θέματα και τις ανάγκες των μονίμως εκεί κατοικούντων, λησμονών ότι σ’ αυτούς «ουκ εστί θλίψις ου στεναγμός». Αλλά το ρεπορτάζ συνεχίζεται και με τας τουριστικάς εντυπώσεις του ειδικού απεσταλμένου της εφημερίδος. «Το θαυμάσιο περίφραγμα του νεκροταφείου μας —γράφει-με τα πανύψηλα πένθιμα σύμβολα, τα κυπαρίσσια, σε εντυπωσιάζουν.»
Κατόπιν αυτού αναμένουμε να δούμε τους «γνωστούς» Αθηναίους να μεταβαίνουν στο όμορφο νεκροταφείο, αφού όπως φαίνεται είναι κατάλληλο για τας θερινάς διακοπάς — ή έστω για τας θερινάς συγκοπάς. Και δεν μένει παρά να δημιουργηθεί κάτω από τα εντυπωσιακά «πένθιμα σύμβολα» κι ένα κοσμικό κέντρο με λαϊκά άσματα και τραγούδια του νέου κύματος». Αν και νομίζουμε ότι αυτά δεν θα «πηγαίνουν» στον χώρο διότι παραείναι πένθιμα…
Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης
