Διερευνήθηκε από τον τεχνολόγο Μηχανικό Νεκτάριο Κατσόγιαννο
Οι περισσότεροι από τους πιο μεγάλους ίσως και λίγοι από τους νέους θα έχουν ακούσει μέχρι σήμερα για κάποια υπόγεια σήραγγα (λαγούμι) που άρχιζε από τα Τρίκαλα και έφθανε μέχρι την Καλαμπάκα. Αυτή την στιγμή μετά από έρευνα βρέθηκαν πολλά σημεία που μαρτυρούν την ύπαρξή του.
Η αρχή του, η είσοδος (κάθοδος) της υπόγειας σήραγγας, βρίσκεται μέσα στο κάστρο των Τρικάλων, τελευταίο διαμέρισμα (3ο) και 100 μέτρα βόρεια από το ρολόι. Είναι λίγα μέτρα έξω από το κτίσμα της εκκλησίας του Αρχαγγέλου Μιχαήλ (της μιας από τις δυο Βυζαντινές εκκλησίες που χτίστηκαν εκεί τον 13ο αιώνα).
Οι διαστάσεις του πηγαδιού είναι 4X2μέτρα, κτισμένο από πέτρα, το δε βάθος του είναι από μεν την επιφάνεια του εδάφους περίπου 7 μέτρα από δε το ύψος των επάλξεων 12 μέτρα. Στον πυθμένα του είναι η είσοδος της υπόγειας σήραγγας οι δε διαστάσεις αυτής είναι (1,80Χ0,70 ) από λιθοδομή με θολωτή οροφή.
Από το σημείο αυτό η κατεύθυνσή του είναι προς τα βορειοανατολικά, περνάει κάτω από το τείχος του κάστρου, διασχίζει την παλαιά πόλη των Τρικάλων του συν/σμού που είναι κάτω ή γύρω από την εκκλησία Αγίας Μαρίνας, συνεχίζει στους πρόποδες του λόφου Προφήτη Ηλία, περνά από το προαύλιο του κτιρίου της 7ης Μεραρχίας και εμφανίζεται στο πίσω μέρος αυτού σε τομή στα λεγόμενα «νταμάρια».
Η τομή του είναι εμφανής από το ύψος του δρόμου και βρίσκεται μέσα σε οικόπεδο, ιδιοκτησίας Νικολάου Κερασοβίτη, έχει δε τη βάση του 4,00 μέτρα ψηλά από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους. Οι διαστάσεις του και το σημείο αυτό είναι ίδιες δηλ. (1,80X0,70), μπορεί ένας άνθρωπος μέσου ύψους να περπατήσει όρθιος άνετα.
Παρατηρώντας το κανείς στο σημείο αυτό διαπιστώνει με έκπληξη ότι τόσο η ανόρυξή του όσο και το κτίσιμο έγιναν πάντα εσωτερικά δηλ. έσκαβαν και στη συνέχεια έκτιζαν.
Και τούτο το συμπεραίνει κανένας από την μορφολογία του εδάφους, γιατί η διάταξη των πετρωμάτων που είναι πάνω από το θόλο δεν έχει διαταραχθεί καθόλου. Αν τυχόν γινόταν εκσκαφή από την επιφάνεια για την κατασκευή της τάφρου και μετά η επίχωσή της, στην τομή που υπάρχει θα φαινόταν.
Στο σημείο αυτό και λίγα μέτρα προς το προαύλιο του χώρου της 7ης Μεραρχίας υπήρχε και πηγάδι εξαερισμού που σήμερα έχει μπαζωθεί. Στη συνέχεια προχωρούσε λίγα μέτρα πιο έξω (βόρεια) και κατόπιν έστριβε αριστερά ακολουθώντας την ίδια κατεύθυνση που έχει ο σημερινός δρόμος (οδός Χασίων) που είναι πίσω από τον λόφο του Προφήτη Ηλία.
Σ’ όλο το μήκος αυτού και μέχρι της διασταυρώσεως με την Εθνική οδό Τρικάλων-Ιωαννίνων έχει καταστραφεί τελείως κατά την κατασκευή του δρόμου αυτού. Στο παραπάνω σημείο περνούσε από τη θέση που ονομάζονταν «Τσιγκέλια». Την ονομασία του αυτή την πήρε, γιατί στο σημείο αυτό επί Τουρκοκρατίας, όπως λέγεται, οι Τούρκοι είχαν τοποθετήσει τσιγκέλια και όποιον καταδίκαζαν σε θάνατο τον περνούσαν εκεί πάνω καρφώνοντάς τον με αποτέλεσμα ο θάνατός του να είναι μαρτυρικός.
Και στο σημείο αυτό και κοντά στην αερογέφυρα υπήρχε κι άλλο πηγάδι εξαερισμού το οποίο καταστράφηκε τελείως κατά την κατασκευή της Εθνικής οδού.
Από την θέση αυτή συνέχιζε κάτω από το εβραϊκό νεκροταφείο και κατηφορίζοντας έφθανε πλησίον του πεδίου βολής διασχίζοντας τον συν/σμό Λεπτοκαρυάς (Σελίμογλου) με κατεύθυνση προς βορρά και ακολουθώντας περίπου παράλληλη γραμμή με το δρόμο που οδηγεί στο συν/σμό Σωτήρα, κοντά στην διασταύρωση του δρόμου Σωτήρας- Περδικοράχης (Κατίδι). Στο σημείο της πρώτης στροφής του δρόμου που οδηγεί στο συν/σμό Σωτήρα πριν από χρόνια φαινόταν ένα μέρος της τομής του που αποκαλύφθηκε κατά την χάραξη του δρόμου, γιατί αργότερα σκεπάστηκε από μπάζα.
Το 1976 κατά την διάνοιξη τάφρου για την τοποθέτηση σωλήνων υδρεύσεως προς υδροδότηση του συν/σμού Σωτήρα, βρέθηκε περίπου στο ίδιο σημείο και σε βάθος 0,50 μ. από την σημερινή επιφάνεια του εδάφους με διαστάσεις πάλι ίδιες δηλ. (1,80X0,70).
Από το σημείο αυτό έστριβε δεξιά ακολουθώντας την σημερινή χάραξη του δρόμου, στην συνέχεια αριστερά και πάντα στους πρόποδες του λόφου. Πλησιάζοντας στην κοίτη του Ληθαίου ποταμού και στο σημείο που βρίσκεται η νέα γέφυρα, είκοσι μέτρα περίπου προ αυτής έστριβε δεξιά και ακολουθώντας πάντα την οριογραμμή και τους πρόποδες του λόφου, συνέχιζε προς βορειοανατολικά. Σε απόσταση 250 μ. από την νέα γέφυρα του Συν/σμού Σωτήρα και κάπου στο μέσον της αποστάσεως μεταξύ της νέας γέφυρας και της παλαιάς (λιθόκτιστη θολωτή που σώζεται η μισή) υπήρχε και ένα άλλο γεφύρι που οι κάτοικοι της γύρω περιοχής το έλεγαν «παλαιοκαμάρα» ή «παλαιογεφύρι».
Μέχρι το 1954 προτού γίνει η εκβάθυνση της κοίτης του ποταμού υπήρχαν μόνον τα βάθρα του, τρία τον αριθμό, και με διαστάσεις (2X2)μ. περίπου, που σήμερα έχουν τελείως εξαφανισθεί.
Από εδώ κάνοντας μια στροφή 90ο προχωρεί βόρεια περνά έναντι του Ληθαίου, διέρχεται στην αρχή από το χωράφι ιδιοκτησίας Αποστόλου Κέμου και συνεχίζοντας περνά περίπου στα όρια του συν/σμού Σωτήρας και των αγροκτημάτων εισέρχεται και διασχίζει σ’ όλο το πλάτος το ζευγαρολίβαδο «μεριάς» και ακολούθως στα υπ. αριθ. 258-257-256 αγροκτήματα ιδιοκτησίας Ε. Μόκκα, Ε. Κέμου και Δ. Γκιούρκη όπου και η τελευταία τομή με διαστάσεις πάντα ίδιες(1,80X0,70) και με κατεύθυνση προς το χωριό Ράξα.
Το υλικό της κατασκευής του εδώ διαφέρει. Είναι από σκληρή άσπρη πέτρα, ίσως να είναι παρμένο από το λόφο της Ράξας όπου και το σημερινό λατομείο. Το βάθος του (επάνω μέρος του θόλου) από τομή που έγινε κυμαίνεται από ένα (1,00)μ. έως (0,70)μ. Από γενόμενη όμως έρευνα, στα χωριά Ράξα, Βασιλική, Άγιοι Θεόδωροι και Θεόπετρα συμπεραίνεται ότι προτού φθάσει στη Ράξα στρίβει αριστερά με κατεύθυνση προς Καλαμπάκα.
Οι γεροντότεροι από τους κατοίκους των χωριών έχουν ακούσει από τους παππούδες τους πως υπήρχε ένα «λαγούμι» (σε ποιά θέση ακριβώς δεν μπορούν να μας το πουν). Μόνο ένας παππάς του χωριού Βασιλική διηγείται ότι άκουγε τον παππού του, που ήταν και αυτός παππάς, να λέει πως στο χωράφι του όπου τυχαία είχε ανακαλύψει το «λαγούμι» αυτό, γιατί είδε μέρος από το νερό που κυλούσε στο αυλάκι να χάνεται μέσα σε μια τρύπα κάτω από το έδαφος, ακούγοντας το χαρακτηριστικό θόρυβο που κάνει όταν πέφτει σ’ ένα κενό στεγανό.
Επίσης από έρευνα που έγινε στην γειτονική Καλαμπάκα στο άνω μέρος της πόλεως και πλησίον της εκκλησίας κάτω από τα Μετέωρα υπήρχε κάστρο «ακρόπολις» της πόλεως, από το οποίο σήμερα ελάχιστα τμήματα από τους τοίχους σώζονται. Σε γενόμενη εκσκαφή προ ετών για την ανέγερση οικοδομής βρέθηκε ένα «λαγούμι» με κατεύθυνση προς νότια, μάλιστα μερικοί μπήκαν μέσα λίγα μέτρα, φοβήθηκαν όμως και γύρισαν πίσω, επειδή είχε πολλές νυχτερίδες. Θα πρέπει κατά την γνώμη μου από τα στοιχεία που βρέθηκαν και από την περιγραφή των κατοίκων να συνδέονταν το κάστρο των Τρικάλων με το κάστρο της Καλαμπάκας με το υπόγειο αυτό λαγούμι.
Επειδή πολλοί συγχέουν το «λαγούμι» με το «αυλάκι» τελειώνοντας την έρευνα γύρω από αυτό το θέμα κάνω μια παρένθεση προς διευκρίνιση της σύγχυσης.
***
Στην αρχή της έρευνας οι περισσότεροι που ρωτήθηκαν αναφέρθηκαν αμέσως στο «αυλάκι». Πράγματι υπήρχε ένα επιφανειακό αυλάκι (τεχνητό κανάλι). Αυτό ξεκινούσε από τη θέση Προφήτης Ηλίας, της Καλαμπάκας. Εκεί παλαιότερα υπήρχε ένα πρόχειρο φράγμα «δέση» όπως το έλεγαν, έπαιρνε το νερό του Πηνειού από το παραπάνω σημείο και με κατεύθυνση προς νότο, περνούσε από τα αγροκτήματα που είναι νότια της πόλεως Καλαμπάκας. Συνεχίζοντας περνούσε έξω από το χωριό Θεόπετρα και 100 μ. περίπου μέσα από την διασταύρωση των δρόμων Καλαμπάκας – Θεόπετρα στη θέση «γυφτομύλια» (πήρε το όνομα αυτό γιατί εκεί οι γύφτοι είχαν μύλο που έβγαζαν σησαμόλαδο).
Επίσης στη θέση αυτή σώζεται μόνο ένας κορμός και αυτός καμένος που προεξέχει δε λίγο πάνω από το χώμα.
Συνέχιζε κατόπιν έξω από το χωριό Άγιοι Θεόδωροι με κατεύθυνση πάντα προς νότο, περνούσε κοντά στο χωριό Βασιλική πενήντα (50)μ. πριν από την γέφυρα στο σημείο «μουριές Αργύρη» – Αγία Παρασκευή συνέχεια περνούσε από την παλαιά καμάρα έβγαινε στον παλαιόμυλο και στη συνέχεια στους μύλους Καραγιάννη.
Στο παραπάνω σημείο σήμερα δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα. Ακολούθως περνούσε έξω από το χωριό της Ράξας, στους πρόποδες του λόφου, όπου ο σημερινός δρόμος και το υπάρχον λατομείο. Και στη θέση αυτή βρισκόταν και άλλος μύλος τα ίχνη του οποίου έχουν εξαφανισθεί.
Προχωρώντας προς το συν/σμό Σωτήρας έστριβε δεξιά με κατεύθυνση προς τα νοτιοδυτικά και διασχίζοντας τα υπ’ αριθ. 265 και 266 αγροκτήματα έφθανε και περνούσε το ζευγαρολίβαδο για να πέσει τελικά στο Ληθαίο κοντά στο σημείο που διέρχονταν, το «λαγούμι». Στο ζευγαρολίβαδο (μεριάς) το αυλάκι απέχει περίπου 200 μ. νότια από το σημείο που περνάει το λαγούμι.
Τα σημεία του «αυλακιού» σε πολλούς αγρούς υπήρχαν μέχρι το 1928, οπότε κατά την διανομή καταστράφηκαν τα ίχνη του.
Λένε μάλιστα πως επί Τουρκοκρατίας ήταν Τούρκοι στρατιώτες κατά μήκος, για να παραμένει καθαρό το νερό κατά την διαδρομή του. Έγινε η παρένθεση αυτή σχετικά με την πορεία του «αυλακιού» γιατί πολλοί πιστεύουν πως τα χρόνια εκείνα πήγαινε νερό μέσα στο κάστρο βλέποντας και την τομή (τρύπα) που υπάρχει στην θέση «Νταμάρια». Αυτό οπωσδήποτε είναι λάθος γιατί:
1)Δεν υπήρχε λόγος, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, να γίνει με τις διαστάσεις που έγινε δηλ. (1,70X0,70) και 2) ο πιο σοβαρός λόγος μια υπόγεια σήραγγα φτιαγμένη με πάχος τοιχώματος 0,50μ. δεν μπορούσε να λειτουργήσει υπό πίεση, διότι το νερό θα χάνονταν στα τοιχώματά του.
Επίσης το σημείο όπου βρίσκεται η είσοδος και η έξοδος από το «λαγούμι» μέσα στο κάστρο είναι τριάντα (30) μέτρα υψηλότερα από τα διάφορα σημεία και διέρχεται μέχρι τον συν/σμό Σωτήρα.
Η μόνη εξήγηση είναι ότι την εποχή εκείνη που έκτιζαν φρούρια (του δικού μας η αρχή βυθίζεται στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους), επισκευάστηκε στα χρόνια του Ιουστινιανού και κατόπιν υπέστη πολλές συμπληρώσεις μέχρι τα χρόνια της Τουρκοκρατίας), έφτιαχναν άλλα συμπληρωματικά έργα, όπως τάφρους μεγάλες έξω από τα κάστρα και κρυφές υπόγειες σήραγγες, για να φέρνουν τρόφιμα, όπλα ως και ενισχύσεις από έμψυχο υλικό, ή ακόμα και σημεία διαφυγής, όταν πλέον δεν υπήρχε τρόπος υπερασπίσεώς του.
Η απόσταση που φθάνει σήμερα από το τελευταίο σημείο που βρέθηκε μεταξύ του συν/σμού Σωτήρα και του χωριού Ράξας, μέχρι το κάστρο είναι περίπου 5. 000 μ.
Μια μελλοντική έρευνα ίσως μας αποκαλύψει πολλά πράγματα, ως και την υπόλοιπη ακριβή κατεύθυνση που έχει προς την γειτονική Καλαμπάκα.
ΣΗΜ.: Το κείμενο δημοσιεύθηκε στα «Τρικαλινά Νέα» το 1978
Για την αντιγραφή: Σ.Α. Μπακοβασίλης
