Τι είναι
Τοπωνύμιο σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης σημαίνει το όνομα ενός τόπου. Τα τοπωνύμια αποτελούν κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού μας, τα οποία είναι άρρηκτα δεμένα με την ιστορία του κάθε τόπου. «Τα τοπωνύμια, όταν ερμηνεύονται και ετυμολογούνται σωστά, μας αποκαλύπτουν ως ένα βαθμό, τις ιστορικές περιπέτειες ενός τόπου. Η σημασία τους για την Ιστορία, τη Γλωσσολογία και τη Λαογραφία έχει υπογραμμιστεί επανειλημμένα από διακεκριμένους Έλληνες και ξένους επιστήμονες». Κυρίως όμως η μελέτη των τοπωνυμίων περιοχών γράφει ο καθηγητής Διον. Ζακυνθινός, υποβοηθάει σημαντικά το έργο της ιστορικής έρευνας.
Ανέκαθεν οι κάτοικοι ενός τόπου έδιναν για κάθε περιοχή, ένα όνομα, χαρτογραφώντας ουσιαστικά διαφορετικές περιοχές. Ειδάλλως θα ήταν σχεδόν αδύνατη η οποιαδήποτε συνεννόηση μεταξύ τους όσον αφορά τον προσδιορισμό της συγκεκριμένης περιοχής.
Τα τοπωνύμια μας δίνουν πληροφορίες ιστορικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, τοπογραφικές, γεωγραφικές, εθνολογικές, λαογραφικές, γι’ αυτό και είναι αναγκαία η μελέτη τους. Διάφοροι είναι οι λόγοι που συνετέλεσαν στο να πάρει κάθε τοποθεσία το όνομά της. Από τη φύση του εδάφους, το χρώμα, το σχήμα, τη χρήση του, κτίσματα, φυτά και δέντρα που ευδοκιμούν, ζώα που συχνάζουν, παραδόσεις, ακόμη και οι ιδιοκτήτες ενός τόπου δίνουν το όνομά τους σ’ αυτόν. Σε κάποιες τοποθεσίες είναι δύσκολο ή αδύνατο να βρεθεί η προέλευση του ονόματός τους, γιατί με την πάροδο του χρόνου παρεφθάρησαν.
Η ετυμολόγηση τοπωνυμίων είναι κατά τους γλωσσολόγους η δυσχερέστερη ερμηνευτική εργασία, πολλές φορές ατελέσφορη ή και μάταιη. Σε αρκετά τοπωνύμια δίνονται περισσότερες από μία ερμηνείες, όταν καμία δεν κρίνεται απόλυτα ικανοποιητική.
Τα τοπωνύμια, τοποθεσιών δεν αλλάζουν, εύκολα, άλλα παραμένουν, σχεδόν ανεξίτηλα στο πέρασμα του χρόνου. Γι’ αυτό και τα παρομοίασαν με τις αρχαίες μαρμάρινες επιγραφές, που τα γράμματά τους παραμένουν αναλλοίωτα επί αιώνες, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα τοπωνύμια, γιατί και αυτά παραμένουν αναλλοίωτα στη μνήμη των ανθρώπων.
Η περιοχή μας είναι γεμάτη από τέτοια τοπωνύμια, άλλα γνωστά και άλλα άγνωστα στους περισσότερους, γιατί έτσι συμβαίνει πάντα στην Ιστορία με όλους τους τόπους, που γνώρισαν πολλούς κατακτητές. Και τα μόνα, σχεδόν, σημάδια που δείχνουν ότι κάποτε οι κατακτητές αυτοί πέρασαν απ’ αυτούς τους τόπους είναι τα τοπωνύμια.
ΕΡΕΥΝΑ – ΚΕΙΜΕΝΑ: ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΠΑΚΟΒΑΣΙΛΗΣ
Θα δώσουμε παρακάτω κάποιες από αυτές τις ονομασίες της πόλης των Τρικάλων και της περιοχής, που μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο ιστορικό υλικό.
Αγία Μονή: Συνοικία των Τρικάλων. Βυζαντινός οικισμός όπου από το 1688 αναφέρεται ως Αγία Μονή και ήταν μετόχι της Νέας Μονής Θεσσαλονίκης. Επί Τουρκοκρατίας ολόκληρος ο οικισμός ήταν ιδιοκτησία του τσιφλικά Βεσέλαγα. Περί τα μέσα του 19ου αιώνα κατοίκησαν στην περιοχή Σαμαρινιώτες.
Ανάποδος: Ο ανάποδος είναι παραπόταμος του Πηνειού στο χωριό Παραπόταμο και ο οποίος ρέει ανάποδα για μικρό χρονικό διάστημα, όταν ο Πορταϊκός ποταμός κατεβάζει πολύ νερό και αναγκάζει τα νερά του Ανάποδου να οπισθοχωρήσουν.
Αράπ μαχαλάς ή Γύφτικα: Πρόκειται για συνοικία δυτικά του Ναού του Αγίου Κωνσταντίνου Τρικάλων, ανάμεσα στις οδούς Αρ. Παππά και Φλεγίου. Οι κάτοικοι είχαν έρθει από τον Αμάραντο και ήταν μελαμψοί και οι ντόπιοι τους ονόμαζαν Βλαχότουρκους.
Βουβή: Συνοικία των Τρικάλων. Λέγεται ότι πήρε το όνομα γιατί υπήρχε εδώ αθόρυβη πηγή νερού.
Αραπάτικα: Συνοικία που βρίσκεται περίπου μεταξύ των Δικαστηρίων και των Στρατώνων. Πήρε το όνομα της από τους Άραβες που είχαν εγκαταστήσει εκεί οι τούρκοι. Εδώ είχαν εγκατασταθεί και τα πρώτα πορνεία με γυναίκες που ήρθαν από τη Λάρισα μετά το 1881 και έφυγαν περίπου το 1895.
Μπαλκούρα: Πρόκειται για τοποθεσία σε απόσταση περίπου τρία χιλιόμετρα από την πόλη, όπου σήμερα βρίσκονται οι Φυλακές Τρικάλων κάμπο. Σχεδόν στα μισά του δρόμου Τρικάλων με το χωριό Ζηλευτή (Ζούλιανη), και είναι μια δασώδης έκταση, που προξενεί εντύπωση και ευχαρίστηση στον οδοιπόρο, τους καλοκαιρινούς μήνες για τη σκιά και τη δροσιά της. Πιθανόν παλιότερα τα δέντρα στην περιοχή αυτή πρέπει να ήταν περισσότερα και αποτελούσαν ένα μικρό δάσος, όπου κατέφευγαν για να σταλιάσουν διάφορα κοπάδια της περιοχής, αποφεύγοντας έτσι τις τρομερές ηλιακές ακτίνες του Θεσσαλικού καλοκαιριού. Μάλιστα λέγεται ότι κατά τη Γερμανική κατοχή στη Μπαλκούρα κατέφυγαν, και κρύφτηκαν κάτω από τα δέντρα της το 6ο Σύνταγμα ιππικού της Ιταλικής κατοχικής Μεραρχίας Τρικάλων, της Πινερόλο, για να μη τους ανακαλύψουν τα Γερμανικά αεροπλάνα, ύστερα από τη γνωστή ανακωχή του Μπαντόλιο με τους συμμάχους, κατά τη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Και το τοπωνύμιο αυτό έχει ξενική προέλευση, και είναι μάλλον αρβανίτικη, από τη λέξη Μπαλκούρα δασώδης έκταση.
Μπούτη: Συνοικία Τρικάλων στα Σαράγια, όπου η αγγλική Εταιρεία Henry Boot και Sont Limited είχε εγκατασταθεί εδώ το 1936, για να αναλάβει τα υδραυλικά έργα της Θεσσαλίας.
Πασχαλιόρι: Τοποθεσία στο Φλαμούλι, ανάμεσα στα ποτάμια Πηνειός και Κουμέρκης. Τα παλιά χρόνια γιόρταζαν σ’ αυτή την τοποθεσία την ημέρα του Πάσχα οι κάτοικοι.
Δεσποτικό: Κεντρική πλατεία αλλά και συνοικία των Τρικάλων. Εδώ υπήρχαν παλιά τα Γραφεία της Ιεράς Μητρόπολης, του Δεσπότη δηλαδή. Επίσης λέγεται και Πλάτανος, επειδή στην πλατεία υπάρχει μεγάλος πλάτανος.
Πύργος ή Κόκκινος Πύργος: Συνοικισμός του Δήμου Τρικκαίων που υπήρχε από την Τουρκοκρατία. Εκεί υπήρχε τουρκικό διώροφο κτίσμα από κόκκινη πέτρα το οποίο το πιο πιθανό να ήταν παρατηρητήριο.
Τσαγκαράδικα: Λεγόταν η γειτονιά μεταξύ των δρόμων Γαμβέτα και Γλάδστωνος όπου βρίσκονταν τα περισσότερα τσαγκαράδικα. (Δίπλα στη Νομαρχία).
Μανάβικα ή Χαλκουργεία: Συνοικία στο κέντρο, όπου τα παλιά χρόνια υπήρχαν αποθήκες οπωροκηπευτικών ενώ σήμερα λειτουργούν κυρίως εστιατόρια, ταβέρνες και καφετέριες στα αναπαλαιωμένα διατηρητέα παλιά κτίσματα. Για την ιστορία τα πρώτα μαγαζιά του είδους άνοιξαν το 1996. Πριν από τον πόλεμο του 1940 τα περισσότερα καταστήματα ήταν χαλκουργεία, τα οποία αργότερα μετατράπηκαν σε αποθήκες οπωροκηπευτικών. Το τελευταίο χαλκουργείο ήταν του Μίμη Λώλη και έκλεισε το 1998. Το 1988, επί Δημαρχίας Αθ. Τριγώνη, ο Δήμος πεζοδρόμησε την περιοχή και προσπάθησε χωρίς επιτυχία να μεταφέρει την καθημερινή Λαϊκή Αγορά.
Σαράγια: Η γνωστή συνοικία. Εκεί υπήρχαν πολλά σαράγια δηλ. τα μεγάλα σπίτια Τούρκων.
Κηπάκι Σαραγίων: Πρόκειται για τοποθεσία στη συνοικία στα Σαράγια. Παλιότερα υπήρχαν πολλά φυτώρια.
Τσιπουλάκου: Τοποθεσία στα Σαράγια, ανάμεσα στη σιδηροδρομική γραμμή και στον ποταμό Αγιαμονιώτη. Η ονομασία προήλθε από τον ιδιοκτήτη της περιοχής Τσιπουλάκο.
Κουμέρκης: Ποτάμι που περνάει από τον μύλο Τσαγκάδα. Βυζαντινή λέξη κονμέρκι και σήμαινε τόπος φορολογίας, επειδή εκεί τα παλιά χρόνια πλήρωναν φόρο τα διερχόμενα εμπορεύματα.
Εβραίικα: Συνοικία Βορειοανατολικά του κέντρου των Τρικάλων. Εκεί κατοικούσαν οι Εβραίοι, όπου βρίσκεται η Συναγωγή τους ακόμη και σήμερα.
Καραβόπορος: Τοποθεσία έξω από τα Τρίκαλα, όπου η σημερινή γέφυρα στον Πηνειό, στον δρόμο προς Πύλη. Πριν κατασκευαστεί η γέφυρα, λέγεται ότι υπήρχε σχεδία που περνούσε τους ταξιδιώτες στην απέναντι όχθη. (Καράβι + πόρος).
